Μὲ τέσσερις περιεκτικὲς παρατηρήσεις συμπυκνώνονται στὸ παρὸν μελέτημα οἱ κυριότερες ἐνδείξεις περὶ τῆς μουσικότητας τοῦ ἁγίου Νεκταρίου·  τόσο ὁρισμένες νουθεσίες του πρὸς τὶς μοναχὲς τῆς Ἱ.Μονῆς Ἁγίας Τριάδος Αἰγίνης, ὅσο καὶ ἡ ἀγαστὴ συνεργασία του μὲ τοὺς μουσικοδιδασκάλους τῆς ἐποχῆς του, ἀλλὰ καὶ σχετικὲς ἐπὶ τοῦ προκειμένου μαρτυρίες, ἀφ᾿ἑνὸς μὲν μαθητῶν του ἀπὸ τὴ Ριζάρειο Σχολή, ἀφ᾿ἑτέρου δὲ συγχρόνων του Αἰγινητῶν, στοιχειοθετοῦν τὶς προαναφερθεῖσες ἐνδείξεις καὶ καθιστοῦν ἐφικτὴ «μιὰ ἁδρὴ σκιαγράφηση τῆς μουσικῆς φυσιογνωμίας» τοῦ ἁγίου Νεκταρίου. Ἡ συλλογὴ καὶ εὐμέθοδη ἐδῶ παρουσίαση τῶν συγκεκριμένων ἐνδείξεων ἐπιτυγχάνεται κατόπιν ἐνδελεχοῦς μελέτης τῆς περὶ τὸν βίο καὶ τὴν πολιτεία τοῦ ἁγίου ὑφιστάμενης βιβλιογραφίας, καθὼς καὶ προσεκτικῆς ἔρευνας τῶν ἴδιων τῶν συγγραμμάτων του καὶ τῆς γενικότερης μουσικολογικῆς βιβλιογραφίας τῆς ἐποχῆς του· ἡ περίπτωση κάθε ἔνδειξης σχολιάζεται ἐξαντλητικά, μὲ ἐκτενεῖς διευκρινιστικὲς ὑποσημειώσεις, ὅπου θίγονται ζητήματα ὅπως, ἡ παρ᾿ὀλίγον συμμετοχὴ τοῦ ἁγίου Νεκταρίου στὸ διδακτικὸ προσωπικὸ τοῦ Ὠδείου Ἀθηνῶν, ἡ παρουσία του στὶς ἐτήσιες ἐξετάσεις τῆς σχολῆς βυζαντινῆς μουσικῆς τοῦ ἴδιου Ὠδείου, ἡ ταυτότητα τοῦ μουσικοδιδασκάλου τῶν μοναζουσῶν τῆς Ἱ. Μονῆς Ἁγ. Τριάδος Αἰγίνης (ὁ ὁποῖος δὲν ταυτίζεται μὲ τὸν ἴδιο τὸν ἅγιο Νεκτάριο, ὅπως σὲ ὁρισμένες πηγὲς σημειώθηκε ἐσφαλμένα) ἢ καὶ ὁ ἀκριβής, ἀκόμη, βαθμὸς τῶν μουσικῶν γνώσεων τοῦ ἁγίου. Ἰδιαίτερα γιὰ τὸ πρῶτο ζήτημα, νὰ ἐπισημανθεῖ ὅτι γιὰ πρώτη φορὰ ἔρχεται στὸ φῶς τῆς δημοσιότητας μιὰ ἀπολύτως ἐνδιαφέρουσα αὐτομαρτυρία τοῦ ἁγίου -ἀπὸ σχετικὴ ὑποσημείωση ἀνέκδοτου ἔργου του- ἡ ὁποία καὶ φωτίζει κάπως τὰ -ὣς τότε- ἄγνωστα αἴτια τῆς ἀδυναμίας τοῦ ἁγίου νὰ διδάξει τελικὰ τὰ συμφωνηθέντα μαθήματα στὴ σχολὴ βυζαντινῆς μουσικῆς τοῦ Ὠδείου Ἀθηνῶν.

Η ΜΟΥΣΙΚΟΤΗΣ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΝΕΚΤΑΡΙΟΥ

  • Βιβλιογραφικὴ ἀναφορά, στὸ ἄρθρο τοῦ Ἰωάννου Δρούλια, «Ὁ ἥλιος τῆς δικαιοσύνης καὶ τὸ ῾ἆσμα καινόν᾿», δημοσιευμένο στὸ περιοδικὸ Ὁ Ἐφημέριος ΟΓ΄ (1996), σ. 374, ὑποσημ. 71.
  • Μνεία σὲ βιβλιοκρισία τοῦ Π.Β.Πάσχου, στὸ περιοδικὸ Θεολογία ΞΖ΄ (1996), σ. 922:

«…μὲ τὰ ἔργα (ποιητικὰ καὶ μουσικὰ)  τοῦ μεγάλου καὶ θαυματουργοῦ ἁγίου τῆς Ἐκκλησίας, τοῦ ἁγίου Νεκταρίου, ἐπισκόπου Πενταπόλεως, ἔχει ὁ σ. ἀσχοληθεῖ ἐσχάτως».

  • Βιβλιογραφικὴ ἀναφορά, στὸ βιβλίο Σοφοκλῆ Γ. Δημητρακόπουλου, Ὁ ἅγιος Νεκτάριος Πενταπόλεως. Ἡ πρώτη ἅγια μορφὴ τῶν καιρῶν μας. Ἱστορικὴ βιογραφία βασισμένη σὲ αὐθεντικὲς πηγές, Ἀθήνα 1998, σσ. 199 (ὑποσημ. 9), 269 (ὑποσημ. 17), 290 (ὑποσημ. 14), 301 (ὑποσημ. 11).
  • Βιβλιογραφικὴ ἀναφορά, στὴ μελέτη Σοφοκλῆ Γ. Δημητρακόπουλου, «Ὁ ἅγιος Νεκτάριος μέσα ἀπὸ τὸν τύπο καὶ τὰ ἀρχεῖα τῆς ἐποχῆς», Ὁ γυναικεῖος μοναχισμὸς καὶ ὁ ἅγιος Νεκτάριος. Πρακτικὰ διορθοδόξου μοναστικοῦ συνεδρίου ἐπὶ τῇ ἑκατονπεντηκονταετηρίδι (1846-1996) ἀπὸ τῆς γεννήσεως τοῦ ἁγίου Νεκταρίου (Αἴγινα 9-11 Σεπτεμβρίου 1996), Ἀθῆναι 1998, σ. 129, ὑποσημ. 3. Στὸν ἴδιο τόμο (σ. 89) μνεία τῆς παρούσας μελέτης καὶ σὲ ὁμιλία τῆς Ἀλεξάνδρας Κανελλακοπούλου
  • Μνεία στὸ ἄρθρο Διονυσίου Χ. Καλαμάκη,” Ἡ ὑπὸ τοῦ ἁγίου Νεκταρίου Πενταπόλεως ἐκπονηθεῖσα μετάφρασις τοῦ ‘Κεκραγαρίου τοῦ ἱεροῦ Αὐγουστίνου’ “, Ἅγιος Νεκτάριος· ὁ πνευματικός, ὁ μοναστικός, ὁ ἐκκλησιαστικὸς ἡγέτης. Πρακτικὰ διορθοδόξου θεολογικοῦ ἐπιστημονικοῦ συνεδρίου ἐπὶ τῇ ἑκατονπεντηκονταετηρίδι (1846-1996) ἀπὸ τῆς γεννήσεως τοῦ ἁγίου Νεκταρίου (Αἴγινα 21-23 Ὀκτωβρίου 1996), ἔκδοση Ἱερᾶς Μητροπόλεως Ὕδρας, Σπετσῶν, Αἰγίνης, Ἑρμιονίδος καὶ Τροιζηνίας – Ἱερᾶς Μονῆς Ἁγ. Τριάδος (Ἁγ. Νεκταρίου) Αἰγίνης, Ἀθῆναι 2000, σ. 463 [καὶ ἀνάτυπο, μὲ ἰδιαίτερη σελιδαρίθμηση· Ἀθῆναι 2000, σ. 1].
  • Μνεία στὴ διδακτορικὴ διατριβὴ τοῦ ἀρχιμανδρίτου Κλεόπα Στρογγύλη, Ὁ ἅγιος Νεκτάριος Πενταπόλεως καὶ τὸ Πατριαρχεῖο Ἀλεξανδρείας. Ἱστορικὴ μελέτη βασισμένη σὲ αὐθεντικὲς ἀρχειακὲς πηγές, Νέα Ὑόρκη 2001, σ. 323.
  • Μνεία στὸ ἄρθρο· πρωτοπρεσβυτέρου Δημητρίου Βακάρου,” Ὁ ἅγιος Νεκτάριος προστάτης ὅλων τῶν ἐκκλησιαστικῶν σχολείων καὶ σχολῶν τῆς Ἑλλάδος”, Πρακτικὰ ΚΒ’ Θεολογικοῦ Συνεδρίου μὲ θέμα ” Ὁ ἅγιος Νεκτάριος ὁ θαυματουργός” […], Θεσσαλονίκη 2002, σ. 61, ὑποσημ 14.
  • Μνεία ἀπὸ τὸν Νικόλαο Α.Ε. Καλοσπύρο, στὸ “Φιλολογικὸ Προλόγισμα” τοῦ κατὰ τὸ ἔτος 2003 ἐπανεκδοθέντος Ψαλτηρίου τοῦ ἁγίου Νεκταρίου[1].

[1] Βλ. Ψαλτήριον τοῦ προφητάνακτος Δαυῒδ ἐντεταμένον εἰς μέτρα κατὰ τὴν τονικὴν βάσιν μετὰ ἑρμηνευ-τικῶν σημειώσεων, ὑπὸ τοῦ ἁγίου Νεκταρίου (Κεφαλᾶ) μητροπολίτου Πενταπόλεως, β’ ἔκδοσις, φιλολογικὸ προλόγισμα Νικόλαος Α.Ε. Καλοσπύρος, ἐκδόσεις Νεκτάριος Δ. Παναγόπουλος, [Ἀθῆναι 2003], σ. 17.