Τὸ παρὸν -ἀρκετὰ ἐκτενές- κείμενο ἀποτελεῖ ἕνα χρήσιμο, πιστεύω, ἐγχειρίδιο γιὰ τὸν εἰδικὸ ἢ καὶ ἁπλὸ ἐπισκέπτη τῆς περίφημης Παληαχώρας τῆς Αἴγινας, ὅπου -βάσει τῆς ὑπάρχουσας βιβλιογραφίας καὶ τῆς προφορικῆς παράδοσης τῶν Αἰγινητῶν- συγκεντρώνονται οἱ πλέον σημαντικὲς μαρτυρίες περὶ τῆς ἱστορίας καὶ γενικότερης παράδοσης τοῦ χώρου.

Προτάσσεται ἕνα Συνοπτικὸν ἱστορικὸν διάγραμμα τῆς χιλιετοῦς περίπου ἱστορικῆς μαρτυρίας τῆς Παληαχώρας καὶ ἀκολουθεῖ ἕνα Σύντομον ὁδοιπορικὸν σ᾿ ὁλόκληρο τὸν λόφο τῆς μεσαιωνικῆς αὐτῆς Ἀκρόπολης τῆς Αἴγινας, ἐξακριβωμένο βάσει προσωπικῆς ὁδοιπορίας. Στὴ συνέχεια, κάθε μιὰ ἀπὸ τὶς τριάντα πέντε ἐκκλησίες ποὺ σήμερα σώζονται στὴν Παληαχώρα, ἐξετάζεται διεξοδικά· παρουσιάζονται, συγκεκριμένα, τὰ κυριότερα στοιχεῖα περὶ τῆς ἀρχιτεκτονικῆς διάταξης, τῆς ζωγραφικῆς διακόσμησης, τῆς γενικότερης ἐκκλησιαστικῆς καὶ λαογραφικῆς ἱστορίας κάθε ναοῦ, ἐνῶ -σημειωτέον- γιὰ ὁρισμένες περιπτώσεις οἱ σχετικὲς μαρτυρίες (ὅπως, γιὰ παράδειγμα, ἡ περὶ τῆς ἀνοικοδόμησης τοῦ ἱ.ναοῦ τοῦ ἁγίου Στεφάνου διήγηση) καταγράφονται γιὰ πρώτη φορά. Πέρα τῆς κριτικῆς παράθεσης καὶ τοῦ ἁρμόδιου σχολιασμοῦ τῶν  ἀνωτέρω πληροφοριῶν, γιὰ κάθε ναὸ δημοσιεύεται ἐπίσης ἔγχρωμη φωτογραφία τῆς ἐξωτερικῆς αὐτοῦ ἄποψης. Τὸ παρὸν μελέτημα κατακλείεται μὲ ἕνα σύντομο Ἐπίλογο, ὅπου κυρίως καταγράφεται ἡ ἀγωνία, ἀλλὰ καὶ ἡ εὐχὴ συνάμα, ἡ ἔνδοξη Παληαχώρα τῆς Αἴγινας «νὰ γνωρίσῃ μίαν νέαν πνευματικὴν καὶ πολιτιστικὴν ἀναγέννησιν», καθὼς καὶ μὲ τὴν ἐπισήμανση ὄχι μόνον τῶν πηγῶν τοῦ ὃλου κειμένου ἀλλὰ καὶ τῆς περὶ τῆς Παληαχώρας κυριότερης βιβλιογραφίας.

Ὑπενθυμίζω, ὅτι τὸ συγκεκριμένο κείμενο δημοσιεύθηκε στὸ -κατ᾿ἔτος ἐκδιδό-μενον- ἐγκόλπιον ἡμερολόγιον τῆς Ἱ.Μητροπόλεως ὕδρας, Σπετσῶν καὶ Αἰγίνης καὶ τῆς Ἱ.Μονῆς Ἁγίου Νεκταρίου Αἰγίνης, τὸ ὁποῖο γιὰ τὸ ἔτος 1993 -καὶ ἔπειτα ἀπὸ πρόταση τοῦ ὑποφαινόμενου- ἀφιερώθηκε στὴν Παληαχώρα τῆς Αἴγινας καὶ τὴν ἀρχομένη -τότε- προσπάθεια σωτηρίας τῶν λαμπρῶν μνημείων της. Στὸ συγκεκριμένο ἐγχείρημα ἀναφέρεται καὶ τὸ προοιμιακὸ σημείωμα τοῦ Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου ῞Υδρας κ.κ. Ἱεροθέου, ποὺ προτάσσεται τοῦ ὅλου κειμένου.

Η ΠΑΛΗΑΧΩΡΑ ΤΗΣ ΑΙΓΙΝΗΣ

  • Μνεία σὲ σχόλιο τῆς αἰγινητικῆς ἐφημερίδας Ἡ Μάχη τῆς Αἴγινας, ἔτος 12ο, ἀριθμ. φύλλου 120, Ἰανουάριος 1993, σσ. 1-2:

«Ἀξίζουν συγχαρητήρια οἱ συντάκτες τοῦ μικροῦ ἡμερολογίου ποὺ ἐκδόθηκε ἀπὸ τὴ Μητρόπολη καὶ τὴ Μονὴ Ἁγ. Νεκταρίου Αἴγινας. Θαυμάσια ἡ εἰκονογράφησή του μὲ τὰ μεταβυζαντινὰ ἐκκλησάκια τῆς Παλιαχώρας, ποὺ ἔχουν ἐναπομείνει καὶ μὲ τὴ γλαφυρὴ περιγραφή τους. Ἡ ὅλη ἐργασία καὶ παρουσίαση τοῦ Μυστρᾶ τῆς Αἴγινας ὀφείλεται κατὰ κύριο λόγο καὶ στὸν Ἀχιλλέα Χαλδαιάκη ποὺ καὶ αὐτὸς μὲ τὸν τρόπο του ἀγωνίζεται γιὰ τὴ σωτηρία του. Εἶναι δὲ ἡ πρώτη φορὰ ποὺ ἡ Μητρόπολη τῆς περιοχῆς μας ἀσχολεῖται μὲ τὸ πολὺ σοβαρὸ αὐτὸ θέμα. Εἶναι μιὰ καλὴ ἀρχὴ τῆς Ἐκκλησίας μας στὴν παρουσίαση τοῦ σοβαροῦ αὐτοῦ θέματος, ποὺ δὲν ἀφορᾶ μόνο τὴν Αἴγινα ἢ τὴν Ἑλλάδα, ἀλλὰ ὁλόκληρη τὴν παγκόσμια Χριστιανικὴ Ὀρθοδοξία. Μιὰ καὶ ἡ Πολιτεία μας ἀδιαφορεῖ, θὰ πρέπει ἡ Μητρόπολη τῆς περιοχῆς μας νὰ ἐνδιαφερθεῖ γιὰ τὴν ἀναστήλωση, τουλάχιστον, τῶν ἐκκλησιῶν τῆς Παλιαχώρας ἂν μὴ ὅλων τῶν ἐρειπωμένων κτισμάτων ποὺ ὑπῆρχαν κατὰ τὴν ἐποχὴ τῆς Φραγκοκρατίας».

  • Μνεία σὲ σχόλιο τῆς αἰγινητικῆς ἐφημερίδας Ὁ Ναυτικὸς τῆς Αἴγινας, φύλλο 28, Ἰούνιος
  • Βιβλιογραφικὴ ἀναφορά, στὸ βιβλίο Σοφοκλῆ Γ. Δημητρακόπουλου, Ὁ ἅγιος Νεκτάριος Πενταπόλεως. Ἡ πρώτη ἅγια μορφὴ τῶν καιρῶν μας. Ἱστορικὴ βιογραφία βασισμένη σὲ αὐθεντικὲς πηγές, Ἀθήνα 1998, σ. 256, ὑποσημ. 47.
  • Μνεία καὶ ἐκτεταμένη χρήση ἀπὸ τὴ Σοφία Ν. Σφυρόερα, Αἴγινα. Πρώτη πρωτεύουσα τῆς νεότερης Ἑλλάδας, Ἀθήνα 2002, σσ. 23 καὶ 235-259, ὅπου ἐπιπροσθέτως ἀναδημοσιεύονται (σποράδην) καὶ οἱ περιλαμβανόμενες στὰ ὑπὸ τὴν ἐπιμέλειά μου κυκλοφορηθέντα δύο ἡμερολόγια τοίχου φωτογραφίες.