Τμήμα Μουσικών Σπουδών της Φιλοσοφικής Σχολής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών |
«Εργαστήριο Βυζαντινής Μουσικολογίας» | ISBN : 978-618-83987-6-4
Το ανά χείρας βιβλίο αφιερώνεται σε μία ήκιστα γνωστή αγιορειτική μουσική φυσιογνωμία, τον μοναχό Συνέσιο Ιβηρίτη, τον Μυτιληναίο. Αποτολμάται, εν προκειμένω, μία πρώτη συστηματική και ενδελεχής ερευνητική προσέγγιση στον βίο και το έργο του εν λόγω Αγιορείτου μοναχού, μιας ενδιαφέρουσας περίπτωσης ψάλτου, δασκάλου, μελοποιού, εξηγητή και κωδικογράφου, που δραστηριοποιήθηκε στο Αγιώνυμο Όρος κατά την πρώτη τριακονταετία, κυρίως, του 19ου αιώνα.
Η παρούσα έρευνα αποτελεί πρωτοκάρπιο της επιστημονικής δραστηριότητας του Χρήστου Πελτέκη και εκπονήθηκε ως Μεταπτυχιακή Διπλωματική Εργασία στο πλαίσιο του Προγράμματος Μεταπτυχιακών Σπουδών «Σπουδές στην Ιστορία, την Πνευματικότητα, την Τέχνη και την Μουσική Παράδοση του Αγίου Όρους», του Τμήματος Κοινωνικής Θεολογίας και Χριστιανικού Πολιτισμού, της Θεολογικής Σχολής, του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Ο συγγραφέας, παρ’ ότι διεξήγαγε την όλη έρευνα κατά τη δυσχείμερη περίοδο της πανδημίας, επιχειρεί, με ακαταπόνητη φιλοτιμία και απαραμείωτη φιλοπονία, την αποκρυπτογράφηση της βιοεργογραφικής παρουσίας του Συνέσιου, ανασυστήνοντας το μουσικό του αποτύπωμα όχι μόνον μέσα από τις λιγοστές υπάρχουσες βιογραφικές νύξεις των πηγών, αλλά κυρίως μέσα από την αδιαμεσολάβητη προσέγγιση και αναλυτική μελέτη των μουσικών καταλοίπων του Ιβηρίτου μοναχού.
Η εργασία αναπτύσσεται σε δύο ευδιάκριτα μέρη: στο πρώτο αποτυπώνεται μεθοδικά το σύνολο των διαθέσιμων βιοεργογραφικών στοιχείων του μελοποιού, στηριγμένο κατά κύριο λόγο σε πυκνές πηγαίες μαρτυρίες, ενώ στο δεύτερο, επιχειρείται η προσέγγιση της μουσικής φυσιογνωμίας του Συνεσίου. Επισημαίνονται, αδρομερώς, οι πλέον αξιοσημείωτες πτυχές της: χαρτογραφείται, με επιμονή, μεθοδικότητα και προσεκτική εξέταση των πηγών, ένας αναλυτικός εργογραφικός πίνακας με τα ως σήμερα γνωστά μελοποιήματα του Συνεσίου, που συμβάλλει τα μέγιστα στη σταδιακή ανασύσταση της συνθετικής ταυτότητάς του· ανιχνεύονται τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της μουσικής γραφής του, με εύλογη έμφαση στον κώδικα Κουτλουμουσίου 421 –μοναδικό ως τώρα γνωστό αυτόγραφο του Συνέσιου–, κώδικα με βάση τον οποίον επιχειρείται περαιτέρω εμβάθυνση στην αισθητική ιδιοπροσωπία του κωδικογράφου· υπογραμμίζονται οι όποιες –τεκμηριωμένες ή εικαζόμενες– μουσικές επιρροές του Συνεσίου, καθώς και η πιθανή σχέση του με την ψαλτική παράδοση του περιβάλλοντός του (με αξιοσημείωτες επισημάνσεις, για παράδειγμα, τόσο τη συνάφειά του με τον Νικόλαο Δοχειαρίτη όσο και την ενδεχόμενη γνωριμία του με τον πολύ Πέτρο Πελοποννήσιο)· καταγράφονται και ταξινομούνται επιμελώς οι (βεβαιωμένες και αμφιβαλλόμενες) μελοποιήσεις του Ιβηρίτου μοναχού, όπως αυτές εντοπίζονται σε χειρόγραφες μουσικές πηγές, ευάριθμες των οποίων εκδίδονται, μάλιστα, το πρώτον στο ανά χείρας πόνημα, προκειμένου να διευκολυνθεί μια πρώτη τροπική και μορφολογική και υφολογική προσέγγιση της συνθετικής τεχνοτροπίας του Συνεσίου.
Η συμβολή της παρούσας εργασίας είναι διττή: αφ’ ενός μεν οικοδομεί μία βάση δεδομένων που συνιστά εφαλτήριο για μελλοντική, περαιτέρω αναλυτική, μελέτη του έργου του Συνέσιου, αφ’ ετέρου δε υπογραμμίζει με έμφαση την ανάγκη προσέγγισης των αγιορειτικών πηγών με ανανεωμένα ερευνητικά εργαλεία. Η ερευνητική ευσυνειδησία του συγγραφέα, σε συνδυασμό με την επιμονή και την ακρίβειά του, επέτρεψαν τη δημιουργία μιας μελέτης που διακρίνεται για τη σοβαρότητα της τεκμηρίωσης, τον σεβασμό προς τις πηγές, την αποφυγή αυθαίρετων ερμηνειών· μιας μελέτης που επιδιώκει την ανάγνωση του έργου του Συνεσίου όχι απλώς ως καταλοίπου του παρελθόντος, αλλ’ ως αειθαλούς υλικού της μουσικής επιστήμης και ψαλτικής πράξης. Πρόκειται, αναμφίβολα, για μια πράξη σεβασμού προς το «άγνωστο» και «ανεξερεύνητο», για μια έμπρακτη υπενθύμιση ότι η μουσικολογική έρευνα προοδεύει όχι μόνον με ευρήματα αλλά και με ερωτήματα.
Η έκδοση του παρόντος πονήματος εντάσσεται στο εκδοτικό πρόγραμμα του «Εργαστηρίου Βυζαντινής Μουσικολογίας» του Τμήματος Μουσικών Σπουδών του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, μιας ακαδημαϊκής δομής με διαρκή στόχο την προβολή, ανάδειξη και συστηματική τεκμηρίωση της βυζαντινής και μεταβυζαντινής μουσικής δημιουργίας και των φορέων της.
Καθηγητής Αχιλλεύς Γ. Χαλδαιάκης
Διευθυντής του «Εργαστηρίου Βυζαντινής Μουσικολογίας» του ΤΜΣ του ΕΚΠΑ
