Ἀνατολῆς τὸ Περιήχημα. Μουσικολογικὴ Περιοδικὴ Ἔκδοση, τεῦχος 1ο, Ἀθήνα 2014, σσ. 400

Τὸ περιοδικὸ παρουσιάστηκε σὲ εἰδικὴ ἐκδήλωση στὸ Μέγαρο Μουσικῆς Ἀθηνῶν, τὴν Τετάρτη 18 Μαρτίου 2015[1].

[1] Παραθέτω έδῶ, γιὰ τὴν ἱστορία τοῦ πράγματος, τὴν κατὰ τὴν παραπάνω παρουσίαση ὁμιλία μου [βλ. καί: http://www.pemptousia.gr/2015/03/anatolis-to-periichima/ & http://panagiotisandriopoulos.blogspot.gr/2015/02/blog-post_18.html]:

Επιθυμώ καταρχάς να ευχαριστήσω θερμότατα την ομότεχνη διευθύντρια της Μουσικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος «Λίλιαν Βουδούρη» κ. Στεφανία Μεράκου, για τα όσα εύσημα είπε στον προηγηθέντα χαιρετισμό της. Μεταξύ του Τμήματος Μουσικών Σπουδών του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών και της Μουσικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος «Λίλιαν Βουδούρη» υφίσταται έκπαλαι αγαστή σχέση και γόνιμα αγλαόκαρπη συνεργασία, και χαίρω ιδιαίτερα που αυτή υπογραμμίζεται έτι περαιτέρω με τη συνδιοργάνωση της αποψινής παρουσίασης του πρώτου τεύχους της μουσικολογικής περιοδικής έκδοσης Ανατολής το Περιήχημα.

Το ανθρώπινο δυναμικό του Τμήματος Μουσικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Αθηνών εκφράζει δια του ομιλούντος την ολόθυμη ευαρέσκεια και τον δίκαιο έπαινο για την άρτια ετοιμασία, την καλαίσθητη εμφάνιση και κυρίως το μουσικολογικά ενδιαφέρον περιεχόμενο του ήδη προ μηνών κυκλοφορηθέντος και επίσημα απόψε παρουσιαζομένου πρώτου τεύχους του περιοδικού Ανατολής το Περιήχημα, εγχειρήματος στο οποίο ενεργά –άλλωστε– μετέχουν (ως συντάκτες και επιμελητές και εκδότες) μέλη του διδακτικού και ερευνητικού προσωπικού του (συγκεκριμένα, μεταξύ άλλων, οι συνάδελφοι κκ. Θωμάς Αποστολόπουλος και Δημήτριος Μπαλαγεώργος, καθώς και η κυρία Φλώρα Κρητικού), μέλη που συναποτελούν ένα ιδιαίτερο τομέα του Τμήματος, εκείνον της βυζαντινής μουσικολογίας.

Στην ερατεινή Ανατολή, Κυρίες και Κύριοι, εδώ στην ερατεινή Ανατολή και ζώμεν και κινούμεθα και εσμέν (ως και τινες των καθ’ υμάς ποιητών ειρήκασι)· αυτόθι και εργαζόμεθα και κοπιώμεν και αναψύχομεν· εκείθεν και εμπνευόμεθα και δημιουργούμεν και φιλοτεχνούμεν. Κι είναι η αύρα της ίδιας αυτής ερατεινής Ανατολής, της των Ανατολών Ανατολής, της αγλαοφανώς επιφαινομένης στους εν σκότει και σκιά καθεύδοντας, που περιβάλλει και το προκείμενο πρώτο τεύχος του περιοδικού Ανατολής το Περιήχημα, ζωογονώντάς το, ως άλλη δρόσος Αερμών, καταβαίνουσα εκ του νοητού της τε επιστήμης και τέχνης όρους, όθεν η βοήθεια ημών ήκει.

Έχει παρέλθει ένας και πλέον αιώνας από τότε που εξεδίδετο και εκυκλοφορείτο στην Αθήνα ειδική περιοδική έκδοση αφιερωμένη αποκλειστικά στη βυζαντινή μουσική και μουσικολογία. Από την άποψη αυτή, η έκδοση και κυκλοφόρηση του παρόντος περιοδικού είναι όχι μόνον ιστορικά ενδιαφέρουσα αλλά και επιστημονικά αναγκαιοτάτη, ακόμη δε και επωφελεστάτη σε εθνικό και διεθνές επίπεδο. Φείδομαι, προφανέστατα, εδώ λόγων και περιγραφών και αποτιμήσεων, μη τις λογίσηται υπέρ ο βλέπει ή ακούει. Το εν λόγω πρώτο τεύχος του επιστημονικού μουσικολογικού περιοδικού ΑΝΑΤΟΛΗΣ ΤΟ ΠΕΡΙΗΧΗΜΑ είναι μια πολυτελέστατη, χρυσότυπα πανόδετη, έκδοση 400 σελίδων. Η ύλη του αφιερώνεται σε αμιγώς βυζαντινομουσικολογικά θέματα. Χωρίζεται σε τρία μέρη. Το πρώτο, υπό τον τίτλο ΜΕΛΕΤΗΜΑΤΑ, περιέχει πρωτότυπες επιστημονικές εργασίες πάνω σε διάφορα εξειδικευμένα ζητήματα της επιστήμης της βυζαντινής μουσικολογίας. Συγκεκριμένα στο πρώτο αυτό τεύχος καταχωρίζονται μελέτες των:

ΓΡ. Θ. ΣΤΑΘΗ	ΘΑΥΜΑΣΤΗ ΤΟΥ ΣΩΤΗΡΟΣ, ΕΙΣ ΜΝΗΜΗΝ ΚΑΙ ΑΝΑΜΝΗΣΙΝ
ΘΩΜΑ Κ. ΑΠΟΣΤΟΛΟΠΟΥΛΟΥ	Ο Β΄ ΗΧΟΣ ΤΗΣ ΨΑΛΤΙΚΗΣ
ΑΧΙΛΛΕΩΣ Γ. ΧΑΛΔΑΙΑΚΗ	MUSICAL FREEDOM AND ECCLESIASTICAL RULES AT THE ECUMENICAL PATRIARCHATE OF CONSTANTINOPLE DURING THE 18TH CENTURY
ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ Κ. ΜΠΑΛΑΓΕΩΡΓΟΥ	ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΕΝΟΡΙΑΚΟΥ ΤΡΟΠΟΥ ΨΑΛΜΩΔΗΣΕΩΣ ΣΤΙΣ ΤΡΕΙΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΥ ΤΥΠΟΥ
ΦΛΩΡΑΣ Ν. ΚΡΗΤΙΚΟΥ	ΘΕΟΔΩΡΟΣ ΡΟΔΑΚΙΝΟΣ – ΜΕΛΟΥΡΓΟΣ ΚΑΙ ΚΩΔΙΚΟΓΡΑΦΟΣ ΤΟΥ ΤΕΛΟΥΣ ΤΟΥ 15ΟΥ ΑΙΩΝΑ
ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ ΣΤ. ΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΥ	Η ΕΞΗΓΗΣΗ ΤΩΝ ΠΑΛΑΙΩΝ ΘΕΣΕΩΝ ΤΗΣ ΨΑΛΤΙΚΗΣ. ΝΕΕΣ ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ
ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ Γ. ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΥ	Ο ΠΡΩΤΟΨΑΛΤΗΣ ΚΥΖΙΚΟΥ ΠΕΤΡΟΣ ΦΙΛΑΝΘΙΔΗΣ (1845 ΠΕΡ. – 1920)
ΕΥΑΓΓΕΛΙΑΣ Χ. ΣΠΥΡΑΚΟΥ	ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΚΗ ΙΔΕΑ ΚΑΙ ΨΑΛΤΙΚΗ ΤΕΧΝΗ: Ο ΠΡΩΤΟΠΑΠΑΣ ΣΤΗΝ ΨΑΛΜΩΔΗΣΗ ΤΟΥ ΑΜΩΜΟΥ “ΕΙΣ ΚΟΙΜΗΘΕΝΤΑΣ ΛΑΪΚΟΥΣ” ΤΟΥ ΦΑΡΔΙΒΟΥΚΗ

Στο δεύτερο μέρος, υπό τον τίτλο ΒΙΒΛΙΟΛΟΓΗΜΑΤΑ, δημοσιεύονται εκτενείς βιβλιοπαρουσιάσεις ειδικών βυζαντινομουσικολογικών εργασιών της σχετικής διεθνούς βιβλιογραφικής παραγωγής. Στο πρώτο τεύχος οι ενδιαφερόμενοι αναγνώστες θα βρουν ανάλογες παρουσιάσεις των βιβλίων:

THE STUDY OF MEDIEVAL CHANT	από τον π. ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟ ΤΕΡΖΟΠΟΥΛΟ
ESSAYS PRESENTED TO EGON WELLESZ	από τον ΒΑΣΙΛΕΙΟ ΣΑΛΤΕΡΗ

Το τρίτο μέρος του περιοδικού στεγάζει, υπό τον τίτλο ΜΟΥΣΙΚΟΛΟΓΗΜΑΤΑ, εξειδικευμένες εργασίες, αισθητικού κυρίως χαρακτήρα, αναφερόμενες σε συγκεκριμένες συνθέσεις της βυζαντινής και της μεταβυζαντινής μελοποιίας, με παράλληλη κριτική δημοσίευση και σχετικών μουσικών κειμένων. Στο πρώτο τεύχος φιλοξενούνται, ειδικότερα, δύο σχετικές εργασίες των:

ΑΧΙΛΛΕΩΣ Γ. ΧΑΛΔΑΙΑΚΗ	ΛΟΓΟΝ ΑΓΑΘΟΝ
ΓΡ. Θ. ΣΤΑΘΗ	ΕΠΙ ΣΟΙ ΧΑΙΡΕΙ – ΤΗΝ ΓΑΡ ΣΗΝ ΜΗΤΡΑΝ ΚΑΙ ΤΟ ΑΚΡΟΤΕΛΕΥΤΙΟΝ ΕΠΙ ΣΟΙ ΧΑΙΡΕΙ

Από τα τελευταία κυρίως μουσικολογήματα, αλλά και από ορισμένα ανάλογα μελετήματα του πρώτου μέρους του περιοδικού, λαμβάνονται και οι εν πολλοίς πρωτότυπες μουσικές συνθέσεις που θα ερμηνεύσει στο τέλος της αποψινής εκδήλωσης ο υπό τη χοραρχία του Γρηγορίου Αναστασίου (επίσης μέλους της συντακτικής επιτροπής του περιοδικού) χορός των Ιλισιωτών Ψαλτών, τα μέλη και τον επικεφαλής του οποίου ευχαριστώ από καρδιάς για την πάμμουσα ολοπρόθυμη ανταπόκριση στην πρόσκλησή μας.

Το περιοδικό διακινείται στα κεντρικά βιβλιοπωλεία των Αθηνών, αλλά και της επαρχίας, με ευθύνη των εκδόσεων Σταμούλης, στους υπευθύνους των οποίων εκφράζονται και εντεύθεν οι προσήκουσες ευχαριστίες.

Η μουσικολογική περιοδική έκδοση Ανατολής το Περιήχημα εκπληρώνει ένα καταφανή σκοπό, μάλιστα δε με προοπτική, συν Θεώ, μακροπρόθεσμη· παράλληλα όμως υλοποιεί κι ένα όραμα: το όραμα, ενειλημένο αρχήθεν σε αγνή ονειροπόλα βούληση, αλλά και σε στερρή επιδίωξη, συνελήφθη πρότριτα από τον δάσκαλό μας, τον νυν ομότιμο καθηγητή του Πανεπιστημίου Αθηνών κυρ Γρηγόριο Στάθη, κι αφού επί μακρόν κυοφορήθηκε εν νω, ήδη και οράται και άπτεται, οιονεί σεσαρκωμένο:

… παλαιό μου ὄνειρο καὶ ἡ ἔκδοση τοῦ περιοδικοῦ Ἀνατολῆς τὸ Περιήχημα. Ἀνατολή, ἡ στάση νὰ σταυροκοπηθῆς γιὰ τὴν ἀνατολὴ ἀνατολῶν ποὺ φέγγει πρῶτα σὲ ὅλα ἐτοῦτα τὰ ἁγιασμένα χώματα, καὶ Περιήχημα, οἱ ἦχοι καὶ ὑπέρηχοι τῆς γῆς καὶ τ’ οὐρανοῦ σ’ αὐτὸν τὸν εὐλογημένο τόπο. Ἀνατολῆς τὸ Περιήχημα, ἕνα περιοδικὸ νὰ στεγάζει τὰ ὄνειρα καὶ τοὺς ὁραματισμοὺς τῆς νέας γενιᾶς τῶν μουσικολόγων καὶ ψαλτῶν …

Έτσι προοιμιάζει το προτασσόμενο της συνολικά καταχωριζομένης στο παρόν πρώτο τεύχος ύλης προλόγισμά του ο καθηγητής Γρηγόριος Στάθης, που με την αρμόζουσα επισημότητα αναθέτει, επιλέγοντας,

…τὴν ἔκδοση τοῦ παρόντος πρώτου τεύχους τοῦ περιοδικοῦ Ἀνατολῆς τὸ Περιήχημα, τὴν κατὰ εὐτυχῆ συγκυρία συμπίπτουσα μὲ τὴν ἱστορικὴ 200στὴ ἐπέτειο τῆς κατὰ τὸ σωτήριο ἔτος 1814 στὸν περίβολο τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου ἀπ’ τοὺς τρεῖς διδασκάλους Χρύσανθο, Γρηγόριο καὶ Χουρμούζιο κανονισθείσας μεταρρύθμισης τῆς σημειογραφίας τῆς Ψαλτικῆς Τέχνης, τὴν ἀναθέτει –λέγω–, στὴν Ἁγία καὶ Μεγάλη τοῦ Χριστοῦ ᾽Εκκλησία, κιβωτὸ καὶ φύλακα τῶν παραδόσεων, καὶ στὴν ἀγήρω μνήμη τῶν τριῶν διδασκάλων τῆς Νέας Μεθόδου ἀναλυτικῆς σημειογραφίας καὶ τῶν συνεργῶν τότε, «τῆς τε χορείας τῶν περιφανεστάτων προὐχόντων καὶ πάντων τῶν ἐν τῇ Βασιλευούσῃ φιλομούσων καὶ φιλοκάλων»…

Λίγο να ξεχαστεί κανείς, αδολεσχώντας στην ανάγνωση και μόνον του ίδιου προλογικού σημειώματος, μεταρσίως μεταίρεται στους συνήθεις ευώδεις ποιητικούς λειμώνες, εκεί όπου η πλάστρα φαντασία του ποιητοδιδασκάλου φιλεί να περιπολεύει:

… Ἀνατολῆς τὸ Περιήχημα: Τί εἶναι «τὸ περιήχημα» τελικά καὶ εἰδικὰ τῆς Ἀνατολῆς τὸ Περιήχημα; Εἶναι τὸ ὀτιδήποτε ἀκουστό, ἀπ’ τὸν ἀέναο παφλασμὸ τῆς θάλασσας καὶ τὸν ἀσίγητο θροῦ τοῦ ἀνέμου στὰ βουνὰ καὶ στὰ δέντρα καὶ περίγυρά μας καὶ τὰ λαλήματα τῶν πετεινῶν τοῦ οὐρανοῦ, ὣς τὴν ἀνάσα τῆς κάθε λειτουργικῆς ἀναφορᾶς στὸν Θεό, ἢ τοὺς θεοὺς στὴν ἀρχαιότητα· κι ἀπ’ τὴν ἀπαγγελτὴ ἐκφορὰ τοῦ ποιητικοῦ λόγου στὰ μαρμαρένια ἀμφιθέατρα μὲ τὶς τραγωδίες καὶ τὶς κωμωδίες κι ἀπ’ τὶς ποικίλες ἐκδηλώσεις τῆς ζωῆς τῶν ἀνθρώπων μὲ τραγούδια καὶ χορούς, ὣς τὴν ψυχικὴ ἐξύψωση καὶ φωνητικὴ ἀνάταση καὶ ἐξομολόγηση «τῷ Κυρίῳ», «ἐν ψαλμοῖς καὶ ὕμνοις καὶ ᾠδαῖς πνευματικαῖς». Περιήχημα εἶναι πολλά· καὶ εἶναι ὅλα· ὁ τόπος ὁ δικός μας κι ὁ χρόνος ὁ διηνεκής· καὶ πρὸ Χριστοῦ καὶ μετὰ Χριστόν· καὶ «ἦν καὶ ἔστι καὶ ἔσται». Αὐτὸ τὸ εὗρος καὶ σ’ ὅλη τὴν Ἀνατολὴ καὶ πέρ’ ἀπ’ αὐτὴν δὲν ἔχει τέλος· καὶ γιὰ νὰ τὸ διαβῆς δὲν φτάνει ἡ ζωή σου. Μόνο μπορεῖς νὰ ὀνειρεύεσαι καὶ νὰ ὁραματίζεσαι καὶ νὰ καταγράφεις μὲ λογισμὸ καὶ μὲ ὄνειρο πάλι καὶ νὰ μολογᾶς τὰ ὅσα καλὰ προφταίνεις νὰ δῆς καὶ νὰ γευτῆς καὶ νὰ ψηλαφήσεις καὶ νὰ ὀσφρανθῆς καὶ ν’ ἀκούσεις βέβαια· κυρίως αὐτό· ν’ ἀκούσεις τοὺς ἤχους καὶ τοὺς ὑπερήχους ποὺ πληροῦν τὸ μεσοδιάστημα γῆς καὶ οὐρανοῦ καὶ μὲ τοὺς ὁποίους εἶναι πλημμυρισμένος αὐτὸς ὁ τόπος, ὁ μικρὸς ὁ μεγάλος, ἡ Ἀνατολή. Καὶ νὰ ποιεῖς κι ἐσύ, ὅσο χωρεῖ. Γι’ αὐτό, πέρ’ ἀπ’ τὰ Μελετήματα καὶ Μουσικολογήματα γιὰ τὴν καθ’ αὑτὴ μουσικὴ θεωρία καὶ πράξη τῆς Ψαλτικῆς Τέχνης βασικά, σὲ ὅλα της τὰ παρακολουθήματα –καὶ σημειογραφία καὶ μελοποιία καὶ μορφολογία καὶ ἐξήγηση καὶ ἑρμηνεία καὶ ἔκφραση καὶ γένη καὶ εἴδη ψαλτικὰ καὶ ἐποχὲς καὶ πρόσωπα καὶ ἁγίους καὶ ἱεροφάντες τῆς τέχνης– κι ὅλες οἱ ἄλλες οἱ παράπλευρες πτυχὲς τῆς μουσικῆς ἀναπνοῆς –ἡ θεολογία καὶ ἡ φιλοσοφία, ἡ φιλολογία καὶ ἡ ποίηση, ἡ ἁγιολογία καὶ ἡ ἑορτολογία, ἡ λειτουργικὴ καὶ ἡ τελετουργική, τὰ μαθηματικὰ καὶ ἡ φυσικὴ καὶ ἡ τεχνολογία, ὁ ναὸς καὶ τὸ θέατρο, τὸ τραγούδι καὶ τὸ μοιρολόγι, ὁ ὕμνος καὶ ὁ θρῆνος, ἡ ἀνατολικὴ χαρμολύπη γενικά, ἀλλὰ καὶ τὸ κοίταγμα ἀπ’ τὴν ἀνατολὴ ἀνατολικότερα καὶ δυτικὰ καὶ πρὸς βορρᾶ καὶ νότο γιὰ ἄλλα ἀφουγκράσματα πρέπει νὰ εἶναι θέματα ἔρευνας καὶ ἐξέτασης. Καὶ γιὰ ὅλα αὐτὰ τὸ περιοδικὸ Ἀνατολῆς τὸ Περιήχημα θὰ ἔχει ἀνοιχτὲς τὶς σελίδες του…

Αρμόζει, αυτονόητα, εδώ ιδιαίτερος λόγος στις καταχωρισμένες στο παρόν περιοδικό συμβολές του οραματιστού και εμπνευστού και ιδρυτού και διευθυντού του, που -πέρα του παραπάνω προλογίσματος- συμπυκνώνονται (όπως ήδη προειπώθηκε) σε δυο επιπλέον κείμενα: ένα μελέτημα [ΘΑΥΜΑΣΤΗ ΤΟΥ ΣΩΤΗΡΟΣ, ΕΙΣ ΜΝΗΜΗΝ ΚΑΙ ΑΝΑΜΝΗΣΙΝ] κι ένα μουσικολόγημα [ΕΠΙ ΣΟΙ ΧΑΙΡΕΙ – ΤΗΝ ΓΑΡ ΣΗΝ ΜΗΤΡΑΝ ΚΑΙ ΤΟ ΑΚΡΟΤΕΛΕΥΤΙΟΝ ΕΠΙ ΣΟΙ ΧΑΙΡΕΙ]. Δεν επιθυμώ, βέβαια, να καταπονήσω εδώ την ομήγυρη (και κυρίως να διασπάσω την επιβληθείσα γύρωθεν αχλύ της ποιητικής αύρας) με λεπτομερέστερη αναφορά στα όσα, με επιστημονική ακριβολογία, στα δύο αυτά κείμενα καταγράφονται. Αδρομερώς, μόνον, πρέπει να επισημάνω τα ακόλουθα:

Στο πρώτο μελέτημα, συντεταγμένο με αφορμή συγκεκριμένη μουσικολογική (αλλά με έντονο ανθρωπολογικό ενδιαφέρον) συγκυρία, ο φιλόμουσος αναγνώστης θα παρακολουθήσει μιαν εξονυχιστική συγκριτική μελέτη του ιδιομέλου Θαυμαστή του Σωτήρος, κατά ανώνυμες και επώνυμες μελικές εκδοχές του (παλαιά βυζαντινή παράδοση και συνθέσεις Παναγιώτη νέου Χρυσάφη, Γερμανού Νέων Πατρών, Πέτρου Πελοποννησίου, Πέτρου Βυζαντίου και Ιακώβου πρωτοψάλτου), όπου (και μέσω ποικίλων χρησιμοτάτων εποπτικών πινάκων, αλλά και κομβικής σημασίας μουσικολογικών σχολίων περί των φαινομένων του καλλωπισμού και της εξήγησης), τα συμπεράσματα του συντάκτη επικεντρώνονται κυρίως στα ακόλουθα ερωτήματα, ερωτήματα που ταυτόχρονα ανακεφαλαιώνουν και τον κατά το πρόσφατο παρελθόν συνήθη αντεγκλητικό διάλογο Ελλήνων και ξένων μουσικολόγων:

• Γιατί ἡ ἔρευνα τῶν δυτικῶν σταματάει στὰ μέσα τοῦ ιε΄ αἰῶνος, ἐνῶ ἡ σημειογραφία τῆς Ψαλτικῆς συνεχίζει ἀναλλοίωτη ἕως τὰ μέσα τοῦ ιζ΄ αἰῶνος καὶ κρατάει ἀκόμα ἕως τὶς ἀρχὲς τοῦ ιθ΄ αἰῶνος;
• Ποῦ φαίνεται ὅτι ἡ βυζαντινὴ ψαλτικὴ παράδοση σταματάει μὲ τὴν ἅλωση τῆς Κωνσταντινουπόλεως, ἀφοῦ τὰ ἴδια ἀκριβῶς στοιχεῖα της, σημάδια, θέσεις, ὑπάρχουν σὲ πρωτότυπη, ἀνεξήγητη σημειογραφία μέχρι τὸ 1808 (θάνατος Πέτρου Βυζαντίου);
• Γιατί κατηγόρησαν ἀβασάνιστα ὅτι ἡ Βυζαντινὴ Μουσικὴ δέχτηκε ἰσχυρότατες ἐπιδράσεις ἀπ᾿ τὴν Τουρκικὴ Μουσικὴ κατὰ τὴ μεταβυζαντινὴ περίοδο, ἐνῶ ἡ σημειογραφία τῆς μουσικῆς δὲν φανερώνει κάτι τέτοιο […] ἀλλὰ παραδίδεται αὐτούσια, εἴτε μέσῳ τῆς βυζαντινῆς σημειογραφίας εἴτε μέσῳ ἀναλυτικῆς καταγραφῆς της, τῆς ἐξήγησης;
• Γιατί δὲν ἐρευνήθηκαν οἱ τόσες πολλὲς περιπτώσεις «ἐξηγήσεως» στὰ χειρόγραφα καὶ τὸ τελικὸ γεγονὸς τῆς ἀναλυτικῆς σημειογραφίας τῆς Νέας Μεθόδου (1814) μὲ τὸ τεράστιο ἐξηγητικὸ ἔργο; Τὰ μουσικὰ χειρόγραφα τῆς μεταβυζαντινῆς περιόδου εἶναι διπλάσια σὲ ἀριθμὸ ἀπὸ ἐκεῖνα τῶν βυζαντινῶν αἰώνων καθαυτούς· καὶ βρίσκονται στὰ ἴδια μοναστήρια καὶ στὶς ἴδιες βιβλιοθῆκες ποὺ ἐπισκέπτονται οἱ δυτικοὶ καὶ φωτογραφίζουν ἐκλεκτικὰ τὰ βυζαντινὰ χειρόγραφα.

Η καταληκτήρια εδώ πρόσκληση-πρόκληση-παράκληση του συντάκτη είναι εξαιρετικά εύγλωττη:

Ἐλᾶτε νὰ ἐρευνήσουμε συστηματικὰ τὴν ἐξέλιξη τῆς Ψαλτικῆς Τέχνης, βυζαντινῆς καὶ μεταβυζαντινῆς, κι ἐλᾶτε νὰ ψάλουμε ὁμόφωνα…

Στο δεύτερο μουσικολόγημα αποσαφηνίζεται, για πρώτη εδώ φορά, η παράδοση του μέλους των κατά τη θεία Λειτουργία του Μεγάλου Βασιλείου ύμνων της αγίας αναφοράς, με ιδιαίτερη έμφαση στο Μεγαλυνάριο Επί σοι χαίρει-Την γαρ σην μήτραν. Με στηριγμένη σε εδραία πρωτογενή πηγαία βάση έρευνα, επιχειρείται αρχικά μια πανοραμική ιστορική προσέγγιση του θέματος, ενώ ο λόγος προχωρεί στη συνέχεια σε βαθύτερες και λεπτότερες αισθητικές αναφορές, με χρήση μουσικών πανομοιοτύπων και άλλων σε παραλληλία διατεταγμένων μουσικών πινάκων, ακόμη και με αξιοσημείωτη νέα περαιτέρω σύντμηση του πρωτογενούς μέλους του παραπάνω Μεγαλυναρίου, πεποιημένη (κατά 3 μελικές εκδοχές) από τον συντάκτη, Γρηγόριο Στάθη. Οι ακόλουθες, λανθάνουσες, ερωταποκρίσεις, με τις οποίες επαγωγικά και διδακτικά συμπυκνώνονται τα συμπεράσματα του παρόντος μουσικολογήματος, έχουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον:

• πότε ἀρχίζει ἡ παράδοση νὰ ψάλλεται μόνο τὸ β΄ μέρος Τὴν γὰρ σὴν μήτραν;
• Τὸ Τὴν γὰρ σὴν μήτραν μαρτυρεῖται στὰ χειρόγραφα τὸ β΄ ἥμισυ τοῦ ιζ΄ αἰῶνος καὶ ἔκτοτε συμπορεύεται μὲ τὴν ἀνθολόγηση σὲ ἄλλα χειρόγραφα ὁλόκληρης τῆς σύνθεσης Ἐπὶ σοὶ χαίρει.
• πότε μαρτυρεῖται μόνο τὸ ἀκροτελεύτιο Ἐπὶ σοὶ χαίρει; ἢ τὸ Ἀπειργάσατο· Ἐπὶ σοὶ χαίρει ἢ καὶ τὸ Παρθενικὸν καύχημα· Ἐπὶ σοὶ χαίρει;
• Τὸ ἀκροτελεύτιο Ἐπὶ σοὶ χαίρει μαρτυρεῖται τὶς παραμονὲς τῆς Νέας Μεθόδου ἀπ᾽ τὸν Θεόδωρο Κυριόπουλο Βυζάντιο, στὸ πρωτότυπο μέλος τοῦ Ξένου Κορώνη, ἀλλὰ σὲ ἐξήγηση. Οἱ μορφὲς Παρθενικὸν καύχημα-Τὴν γὰρ σὴν μήτραν ἢ Ἀπειργάσατο-Τὴν γὰρ σὴν μήτραν ἀπαντοῦν σπάνια.
• πότε ἀρχίζει ἡ συνόψιση;
• Ὁ ὅρος συνοπτικόν, ποὺ χαρακτηρίζει μιὰ συντομότερη σύνθεση σὲ σχέση μὲ τὴν παλαιά, ἀπαντᾶ στὸ δεύτερο ἥμισυ τοῦ ιζ΄ αἰῶνος, στοὺς Κρῆτες μελοποιούς καὶ στὸν Κοσμᾶ τὸν Μακεδόνα. Ὁ Γρηγόριος Πρωτοψάλτης κατὰ τὴν ἐξήγησή του σφραγίζει τὴν μέχρι τῶν ἡμερῶν του παράδοση: «Τὰ παρόντα ἐμελουργήθησαν παρὰ Ἰωάννου τοῦ Γλυκέος κατὰ τὸ παλαιόν· συνετμήθησαν δὲ παρὰ Ἰωάννου Πρωτοψάλτου».
• πότε ἀρχίζει ἡ ἐξήγηση καὶ τὶ ἐξηγεῖται;

Ἡ ἐξήγηση τῶν Ἅγιος-Ἀμήν-Σὲ ὑμνοῦμεν τοῦ Ἰωάννου Γλυκέος καὶ τοῦ Τὴν γὰρ σὴν μήτραν τοῦ Ξένου Κορώνη ἐνεργεῖται ταυτόχρονα μὲ τὴν σύντμηση τοῦ μέλους ἀπ᾽ τὸν Ἰωάννη Πρωτοψάλτη καὶ τὸν Πέτρο Πελοποννήσιο, τὸ τρίτο τέταρτο τοῦ ιη΄ αἰῶνος. Ὁ Πέτρος Πελοποννήσιος καὶ οἱ ἄλλοι μετὰ ἀπ᾽ αὐτὸν ἐξηγητές, δηλαδὴ Ἀναστάσιος Ραψανιώτης, Συνέσιος Ἰβηρίτης, ἀκόμα φέρεται καὶ ὁ Ἰάκωβος Πρωτοψάλτης, ἐξήγησαν κάθε φορὰ καὶ ἀναλυτικώτερα, ἢ ὀλίγον διαφορετικά, τὴν πρώτη ἐξήγηση τῆς σύντμησης τοῦ Ἰωάννου Πρωτοψάλτου. Καὶ μόνον ὁ Θεόδωρος Κυριόπουλος Βυζάντιος ἐξηγεῖ τὸ πρωτότυπο μέλος τοῦ Ξένου Κορώνη, ἀλλὰ μόνο τῆς ἀκροτελεύτιας φράσης Ἐπὶ σοὶ χαίρει κεχαριτωμένη.

• ποιοί οἱ ἐξηγητές; καὶ τί παραδόθηκε στὴν ἀναλυτικὴ σημειογραφία τῆς Νέας Μεθόδου;
• Στὴ Νέα Μέθοδο ἐξηγήθηκαν καὶ παραδόθηκαν ἀπὸ μὲν τὸν Γρηγόριο τὰ συντετμημένα μέλη Ἅγιος-Ἀμήν-Σὲ ὑμνοῦμεν-Τὴν γὰρ σὴν μήτραν ἀπὸ δὲ τὸν Χουρμούζιο τὰ πλήρη, πρωτότυπα, αὐτὰ μέλη τοῦ Ἰωάννου Γλυκέος καὶ τοῦ Ξένου Κορώνη

Κυρίες και Κύριοι, ομήγυρις μουσοπάτακτη,

Με την αποψινή επίσημη παρουσίαση του πρώτου τεύχους της μουσικολογικής περιοδικής έκδοσης Ανατολής το Περιήχημα, κυρίως δε με τη δική σας εξαιρετικά τιμητική απόψε εδώ παρουσία και ελπιδοφόρα συμμετοχή, η χαρά μας είναι πεπληρωμένη. Φρονώ ότι: η παρούσα έκδοση απηχεί και ενηχεί και προηχεί και περιηχεί τον ήχο της Ανατολής, τον κατά πάντα και διά πάντα προσφερόμενο, ένα ήχο σαν το Ναι, οπού είπεν ο Χριστός, το Ναι το ήμερον, το ταπεινόν, το πράον, το Ναι το φιλάνθρωπον· το κατά δύο κοκκίδας διαφέρον από το νάϊ το γλυκύ· το κατά εν ζήτα ελαττούμενον από το νάζι· αύρα, ουρανός, άσμα γλυκερόν, μελιχρόν, αβρόν, μεθυστικόν. Ενωτίζομαι τον ήχο της παρούσας έκδοσης, το της Ανατολής Περιήχημα, ως: κελάρυσμα ρύακος εις το ρεύμα, φωνήν εκ βαθέων αναβαίνουσαν, ως μύρον, ως άχνην, ως ατμόν, θρήνον, πάθος, μελωδίαν, ανερχομένην επί πτίλων αύρας νυκτερινής, αιρομένην μετάρσιον, πραείαν, μειλιχίαν, άδολον, ψίθυρον, λιγείαν, αναρριχωμένην εις τα ριπάς, χορδίζουσα τους αέρας, χαιρετίζουσα το αχανές, ικετεύουσα το άπειρον, παιδικήν, άκακον, ελισσομένην, φωνήν παρθένου μοιρολογούσης, μινύρισμα πτηνού χειμαζομένου, λαχταρούντος την επάνοδον του έαρος. Αφουγκραστείτε, παρακαλώ, αυτόν τον ήχο· είναι εκείνος ο: καθαρός ήχος των εορταζόντων και βοώντων απαύστως το· Κύριε, δόξα σοι.