Συμμετοχή στο “ΙΘ΄ Πανελλήνιο Λειτουργικό Συμπόσιο Στελεχών Ιερών Μητροπόλεων” (Αθήνα, 22 Σεπτεμβρίου 2025)

Η ιερά ψαλμωδία, ως θεολογική και αισθητική έκφραση της ορθόδοξης λατρείας, υπήρξε ανέκαθεν ο κατεξοχήν φορέας της προσευχής, της δοξολογίας και της κατανύξεως του εκκλησιαστικού σώματος. Στον χώρο της Ανατολικής Ορθοδόξου Εκκλησίας, η μουσική ουδέποτε εξελήφθη ως απλή καλλιτεχνική δημιουργία ή προσωπική ερμηνεία, αλλά ως λειτουργική πράξη, απόλυτα εντεταγμένη στην πνευματική οικονομία της Θείας Λατρείας. Η ψαλμωδία δεν είναι απλώς μουσική εντός της Εκκλησίας· είναι η ίδια “Εκκλησία εν τω γίγνεσθαί της”.

Ωστόσο, στις ημέρες μας παρατηρείται μια ολονέν και αυξανόμενη τάση εκκοσμίκευσης της ιεράς ψαλμωδίας, η οποία εντοπίζεται τόσο στον τρόπο απόδοσης και το ήθος ερμηνείας των ύμνων όσο και στη συνολική αισθητική διά της οποίας αυτή γνωστοποιείται ευρύτερα. Η έννοια της εκκοσμίκευσης (secularization) στη συγκεκριμένη περίπτωση δεν αναφέρεται μόνον στην “έξοδο” της ιεράς ψαλμωδίας από τον ναό, αλλά κυρίως στην απώλεια του λειτουργικού της ήθους, όταν αυτή παρουσιάζεται ως καλλιτεχνικό προϊόν ή θεατρική ερμηνεία.

Στην παρούσα ανακοίνωση, προσεγγίζονται αδρομερώς θεολογικά, φιλοσοφικά, πολιτισμικά, αισθητικά και μουσικολογικά ζητήματα όπως τα ακόλουθα:

• Διάκριση μεταξύ «εκκοσμίκευσης» και «πολιτισμικής προσαρμογής»

• Συγκριτική προσέγγιση παλαιάς και νέας ψαλτικής πρακτικής

• Ρόλος των μουσικών σχολών και των φεστιβάλ ψαλτικής

• Τεχνολογική διαμεσολάβηση της ψαλμωδίας (ηχογραφήσεις, YouTube, κ.λπ.)

• Αντιδράσεις στο φαινόμενο της εκκοσμίκευσης εκ μέρους τόσο του σώματος της Εκκλησίας όσο και της θεολογικής διανόησης

• Η σιωπηρή, εν πολλοίς, ανοχή της διοικούσας και ποιμαίνουσας Εκκλησίας.

# # #

• Η εκκοσμίκευση στην ιερά ψαλμωδία δεν είναι μια εξωτερική εισβολή, αλλά μία εσωτερική πνευματική πρόκληση.

• Το ζητούμενο δεν είναι η απόρριψη κάθε νέου ή αισθητικά διαφορετικού, αλλά η διάκριση, η μέθεξη και η πιστότητα στον λειτουργικό χαρακτήρα της εκκλησιαστικής ζωής.

• Η διαφύλαξη της ιεράς ψαλμωδίας από την εκκοσμίκευση δεν είναι πράξη συντηρητισμού, αλλά ευθύνη πνευματικής ταυτότητας, μιας ταυτότητας που ορίζεται όχι από την φωνητική αρτιότητα ή την αισθητική εκζήτηση, αλλά από τη μυστική λειτουργία της προσευχής “εν ήχω”.

• Κριτήριο διάκρισης μεταξύ “καθαρής” και “εκκοσμικευμένης” διάστασης της ιεράς ψαλμωδίας συνιστά, εν τέλει, το όλον ήθος της Ψαλτικής Tέχνης.

Εκκλησιαστική είναι η μουσική που:

Η εκκλησιαστική μουσική εκκοσμικεύεται, όταν:

# # #

• Η ιερά ψαλμωδία, ως ουσιώδες στοιχείο της ορθοδόξου λατρείας, δεν είναι απλώς μουσική έκφραση αλλά λειτουργικό γεγονός που συντελείται εντός της μυστηριακής ζωής της Εκκλησίας. Επομένως, κάθε αλλοίωση του ύφους, της αισθητικής ή του σκοπού της ψαλτικής πράξης δύναται να επηρεάσει όχι μόνον την εμπειρία των πιστών, αλλά και τη θεολογική πρόσληψη της λατρείας.

• Το φαινόμενο της εκκοσμίκευσης στη σύγχρονη ψαλτική πρακτική εγείρει καίρια ερωτήματα: Τί συνιστά «κοσμικότητα» στο πλαίσιο της εκκλησιαστικής μουσικής; Υπάρχουν όρια ανάμεσα στο επιτρεπτό και το ολισθηρό; Ποια είναι η έννοια του μέτρου στην Ψαλτική Τέχνη; Πώς διακρίνεται η “καθ’ ημάς” εκκλησιαστική μουσική από την “κοσμική” ή “θύραθεν” παράδοση;

• Η μεταφορά της ψαλμωδίας εκτός του ναού δεν συνιστά αυτόχρημα πρόβλημα, εφόσον γίνεται με διάκριση, σεμνότητα και φόβο Θεού. Η εκκοσμίκευση αρχίζει όταν χάνεται το λειτουργικό ήθος και η μουσική αυτονομείται ως ηχητικό προϊόν, μη λειτουργώντας ως προσευχή.

• Δεν είναι λοιπόν το “πού” ή το “πώς” η μόνη παράμετρος αποτίμησης, αλλά το “γιατί” και το “ποιος”. Η Εκκλησία καλείται να διακρίνει, με γνώμονα τη (φιλοσοφική και πνευματική) έννοια του “μέτρου”, ποια παρουσία εξαγγέλλει το «ἐλθέτω ἡ Βασιλεία σου», διαχωρίζοντάς την, ποιμαντικά και διακριτικά, από την ψευδώνυμη προσωπική “βασιλεία” του όποιου “εκκλησιαστικού performer”.