Ὁ Γέρων Ἱερόθεος (1762-1814). Ἡ πολιτεία τοῦ κτίτορος τῆς Ἱ. Μονῆς Προφήτου Ἠλιοὺ Ὕδρας καὶ κριτικὴ ἔκδοση τοῦ Βίου του, Ἀθῆναι 2000

Τὸ χρονικὸ (κείμενα καὶ φωτογραφίες) εἰδικῆς ἐκδήλωσης παρουσίασης δύο ὑδραϊκῶν βιβλίων μου (τοῦ παρόντος καὶ τοῦ καταλόγου τῶν μουσικῶν χειρογράφων τῆς Ὑδρας), στὸ δῶμα τοῦ μητροπολιτικοῦ ναοῦ τῆς Ὕδρας, στὸ πλαίσιο τῶν ἐκδηλώσεων «Θεομητορικὰ 2006». Γιὰ τὸ παρὸν βιβλίο μίλησαν οἱ: Κωνσταντίνα Ἀδαμοπούλου-Παύλου (σσ. 115-120) καὶ ὁ καθηγητὴς Δημήτριος Γόνης (σσ. 121-127).

χρονικό Αιγιναίας

• «Χρονικό», Ἡ Αἰγιναία. Περιοδικὴ πολιτιστικὴ ἔκδοση, τεῦχος 13, Αἴγινα, Ἰανουάριος-Ἰούνιος 2007, σσ. 114-141. Τὸ χρονικὸ (κείμενα καὶ φωτογραφίες) εἰδικῆς ἐκδήλωσης παρουσίασης δύο ὑδραϊκῶν βιβλίων μου (τοῦ παρόντος καὶ τοῦ καταλόγου τῶν μουσικῶν χειρογράφων τῆς Ὑδρας), στὸ δῶμα τοῦ μητροπολιτικοῦ ναοῦ τῆς Ὕδρας, στὸ πλαίσιο τῶν ἐκδηλώσεων «Θεομητορικὰ 2006». Γιὰ τὸ παρὸν βιβλίο μίλησαν οἱ: Κωνσταντίνα Ἀδαμοπούλου-Παύλου (σσ. 115-120) καὶ ὁ καθηγητὴς Δημήτριος Γόνης (σσ. 121-127).

Κωνσταντίνα Ἀδαμοπούλου-Παύλου: Έχω σήμερα τη χαρά και την ξεχωριστή τιμή να ανοίγω την αυλαία της παρουσίασης ενός συγγραφικού έργου, καθόλα σημαντικού επιστημονικά, επίπονου και κοπιώδους, ενός εξίσου σημαντικού και εξαίρετου επιστήμονα, του αγαπητού Κυρίου Αχιλλέα Χαλδαιάκη, επίκουρου Καθηγητού της βυζαντινής μουσικολογίας και ψαλτικής τέχνης στο τμήμα Μουσικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Αθηνών. Πρόκειται για δύο πονήματα, καθοριστικά θεωρώ, για τον σκοπό για τον οποίο συνεγράφησαν: το πρώτο με τίτλο «Τα χειρόγραφα Βυζαντινής Μουσικής» και τον προσδιοριστικό υπότιτλο «Νησιωτική Ελλάς-Ύδρα» αφορά, καθώς και από τον τίτλο του εμφαίνεται, την περιγραφική δημοσίευση των βυζαντινών χειρογράφων μουσικών κωδίκων που απόκεινται στις μοναστηριακές ή άλλες βιβλιοθήκες του νησιού μας. Το δεύτερο με τον τίτλο «Ο Γέρων Ιερόθεος (1762-1814)» και τον υπότιτλο «Η πολιτεία του κτίτορος της Ι. Μονής Προφήτου Ηλιού Ύδρας και κριτική έκδοση του βίου του» αποτελεί μία ξεχωριστή, ενδελεχή μελέτη του βίου και του έργου του ιερομονάχου Ιεροθέου, ηγούμενου του αγιορείτικου κελιού της Μονής Σταυρονικήτα του Αγίου Όρους και κορυφαίου εκπροσώπου του κολλυβαδικού και φιλοκαλικού κινήματος, ο οποίος προεπαναστατικά, στα 1813 κατέφθασε με τη συνοδεία του στην Ύδρα, αποτελούμενη από 15-20 αδελφούς και πατέρες αγιορείτες και ίδρυσε την Ιερά Μονή του Προφήτου Ηλιού στο νησί μας. Η ανάγνωση αυτού του ευμεγέθους, άρτια τεκμηριωμένου επιστημονικά συγγραφικού έργου, με οδήγησε αβίαστα στο συμπέρασμα ότι απώτερος στόχος του συγγραφέα μέσω αυτής της συγγραφής, εκτός βεβαίως της καθαυτό ερευνητικής και επιστημονικής σκοπιμότητας [την οποία άφθονη διαθέτουν σαφώς και οι δύο εκδόσεις], δεν είναι μόνον η ανάδειξη της αξίας του μουσικού βυζαντινού και μεταβυζαντινού πλούτου ή η απότιση της οφειλόμενης τιμής και ευγνωμοσύνης στη μνήμη του επιφανούς θρησκευτικού και πνευματικού ανθρώπου, «του αγωνιστή του Χριστού», όπως πολύ εύστοχα χαρακτηρίζεται από τον ίδιο ο γέρων Ιερόθεος. Ο κ. Χαλδαιάκης μέσω των έργων του στόχευσε ευθυτενώς στη θέση του -επιβεβλημένου θεωρώ- καθήκοντος όλων μας προς παραδειγματισμό και τόνωση του θρησκευτικού μας ζήλου και της εν γένει χρηστής πορείας του βίου μας, «ίνα κρείσσονες γινόμεθα»….

Δημήτριος Γόνης: «Στὸ ἔργο τοῦ κ. Χαλδαιάκη ὁ ἀναγνώστης θὰ βρεῖ, ἐκτὸς ἀπὸ αὐτὰ ποὺ ἀναφέραμε ἀνωτέρω, καὶ πλῆθος ἄλλων πληροφοριῶν, ποὺ ἀναφέρονται στὰ πρόσωπα ποὺ συνάντησε ὁ Ἱερόθεος ἢ γιὰ τὰ ὁποῖα γίνεται λόγος στὸ Βίο του, γιὰ τοὺς τόπους ἀπὸ τοὺς ὁποίους πέρασε, γιὰ ἐκκλησίες, μονές, γεγονότα, χρονολογικοὺς προσδιορισμούς, χειρόγραφους κώδικες, ἔγγραφα κ. ἄ. Ἡ διαπραγμάτευση δὲν στηρίζεται μόνο στὴν ἐκτενέστατη βιβλιογραφία, ἀλλὰ καὶ σὲ ἔγγραφα (ἀνέκδοτα καὶ ἐκδεδομένα) καὶ σὲ πλῆθος χειρογράφων. Ἐκτὸς τούτου ὁ κ. Χαλδαιάκης δὲν διστάζει νὰ βάζει τὸ δάκτυλο ἐπὶ τὸν τύπον τῶν ἥλων καὶ νὰ διορθώνει λανθασμένες ἀπόψεις προγενέστερων ἐρευνητῶν […]. Καὶ τὸ πράττει μὲ πολλὴ διάκριση, χωρὶς νὰ προσβάλλει τοὺς εἰδικοὺς μελετητές, μὲ ἀνοίκειες καὶ προσβλητικὲς ἐκφράσεις. Τὸ ἔργο τοῦ Ἀχ. Χαλδαιάκη Ὁ γέρων Ἱερόθεος ἀναμφίβολα ἀποτελεῖ σημαντικὴ συμβολὴ στὴν ἔρευνα τῆς ἱστορίας τοῦ μοναχισμοῦ ὄχι μόνο τῆς Ὕδρας, ἀλλὰ καὶ γενικότερα τοῦ μοναχισμοῦ τοῦ εὐρύτερου Ἑλλαδικοῦ χώρου…».

• Τὸ βιβλίο παρουσιάσθηκε καὶ κατὰ τὴν ὡριαία ἐκπομπὴ τοῦ καθηγητοῦ Ἀντωνίου Παναγιώτου Πήματα καὶ Ποιήματα [Ρ/Σ Πειραϊκῆς Ἐκκλησίας (μεταδόθηκε τὴν Παρασκευὴ 15 Ἰουνίου 2001)], μὲ συνέντευξη τοῦ ὑποφαινομένου πρὸς τὸν παραγωγὸ τῆς ἐκπομπῆς.

• Σοφοκλῆ Γ. Δημητρακοπούλου, “Ἀχιλλέως Γ. Χαλδαιάκη, Ὁ Γέρων Ἱερόθεος (1762-1814). Ἡ πολιτεία τοῦ κτίτορος τῆς Ἱ. Μονῆς Προφήτου Ἠλιοὺ Ὕδρας καὶ κριτικὴ ἔκδοση τοῦ Βίου του, Ἀθῆναι 2000, σσ. 610″, Παρνασσὸς ΜΓ’ (2001), σσ. 488-490.

“…αἰσθανθήκαμε εὐχάριστη ἔκπληξη ὅταν εἴδαμε τὸ μὲ τὸν παραπάνω τίτλο ὀγκῶδες βιβλίο τοῦ θεολόγου διδάκτορα τῆς Μουσικολογίας καὶ γνωστοῦ ἐρευνητοῦ τῶν πατρίων παραδόσεων Ἀχιλλέα Χαλδαιάκη, Λέκτορα στὸ Τμῆμα Μουσικῶν Σπουδῶν τῆς Φιλοσοφικῆς Σχολῆς τοῦ Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν […] Μελετώντας τὸ Μέρος τοῦτο τοῦ βιβλίου τοῦ Ἀχιλλέα Χαλδαιάκη, παρατηροῦμε ὅτι ὁ συγγραφέας στὴν Εἰσαγωγικὴ αὐτὴ διαπραγμάτευση τοῦ βίου καὶ τῆς πολιτείας τοῦ Γέροντα Ἱεροθέου καὶ γενικὰ σὲ ὅ,τι ἔχει σχέση μὲ αὐτόν, στηρίζεται κυρίως καὶ δαψιλῶς στὸν δημοσιευόμενο στὸ Δεύτερο Μέρος χειρόγραφο Βίο του, χωρὶς ὅμως νὰ ἀγνοεῖ καὶ τὰ ὅσα κατὰ καιροὺς ἔχουν δημοσιευθεῖ γι’ αὐτὸν ἀπὸ διακεκριμένους μελετητές, ὅπως εἶναι ὁ π. Ἠλίας Μαστρογιαννόπουλος, ὁ Καθηγητὴς Γ. Κρουσταλλάκης, ὁ π. Νικόδημος (Μπαρούσης) τῆς Ἱερᾶς Μονῆς τῆς Παναγίας τῆς Χρυσοποδαριτίσσης Πατρῶν καὶ ἄλλοι, παλαιότεροι καὶ νεότεροι. Τὸ πλῆθος τῶν ὑπαρχουσῶν παραπομπῶν δείχνει κατὰ τὸν πιὸ παραστατικὸ τρόπο τὴν ποιότητα τῆς ἔρευνας, τὴν προσοχὴ καὶ τὴν εὐσυνειδησία τοῦ Ἀχιλλέα Χαλδαιάκη […] Κρίνοντας τὴν κριτικὴ αὐτὴ ἔκδοση τοῦ Βίου τοῦ Ἱεροθέου, διαπιστώνομε ὅτι πρόκειται γιὰ μιὰ ἐργασία εὐσυνείδητη, σύμφωνη μὲ τὰ ἐπιστημονικῶς κρατοῦντα καὶ μὲ τὴν ἐπιθυμία τοῦ ἐκδότη νὰ διαμορφώσει ἕνα κείμενο “χρηστικὸ” καὶ προσιτὸ σὲ εὐρύτερη κλίμακα ἀναγνωστῶν […] Συμπερασματικῶς τονίζουμε ὅτι τὸ βιβλίο αὐτὸ τοῦ Ἀχιλλέα Χαλδαιάκη ἀπὸ πλευρᾶς περιεχομένου τὸ χαρακτηρίζει ἐπιστημονικὴ γνώση, γνήσιο φιλομόναχο πνεῦμα καὶ σοβαρότητα. Ἡ ὅλη ἐντύπωση τοῦ μελετητῆ εἶναι ἄριστη […] Ἀλλὰ καὶ ἀπὸ τὴν πλευρὰ τῆς ἐμφάνισης τοῦ βιβλίου διαπιστώνεται πὼς πρόκειται γιὰ μιὰ καλαίσθητη ἔκδοση, σύμφωνη μὲ τὰ κρατοῦντα στὶς ὄμορφες καὶ κομψὲς ἐκδόσεις […] Ἔχομε δι’ ἐλπίδος ὅτι τὸ βιβλίο θὰ διαβαστεῖ μὲ πολὺ ἐνδιαφέρον ἀπὸ ἐπιστήμονες καὶ ἀπὸ φιλομονάχους καὶ θὰ ἀποτελέσει παράδειγμα γιὰ τὴν ἔκδοση καὶ ἄλλων ἀνάλογων “Βίων””.

• Κώστα Μιχ. Σταμάτη, ” Ἀχιλλέως Γ. Χαλδαιάκη, Ὁ Γέρων Ἱερόθεος (1762-1814). Ἡ πολιτεία τοῦ κτίτορος τῆς Ἱ. Μονῆς Προφήτου Ἠλιοὺ Ὕδρας καὶ κριτικὴ ἔκδοση τοῦ Βίου του, ἔκδοση Ἱερᾶς Μονῆς Προφήτου Ἠλιοὺ Ὕδρας Ἀθῆναι 2000, σσ. 616″, Ἡ Αἰγιναία. Περιοδικὴ πολιτιστικὴ ἔκδοση, τεῦχος 4, Αἴγινα, Ἰούλιος-Δεκέμβριος 2001, σσ. 125-127.

“…Στὸ Μέρος τοῦτο εἶναι συσσωρευμένη ἡ πολύτιμη προσφορὰ τοῦ συγγραφέα, ὁ ὁποῖος προσεγγίζει τὸ εἰδικὸ αὐτὸ θέμα σφαιρικά, διερευνᾶ ἐποικοδομητικῶς τὶς ἐνδιαφέρουσες καὶ ἰδιαίτερα πλούσιες ὑποσελίδιες σημειώσεις, σχολιάζει μεθοδικὰ σκέψεις καὶ ἀπόψεις καὶ διατυπώνει ἐπιγραμματικὰ τὶς δικές του θέσεις ἐπάνω σὲ ζητήματα ἐπίμαχα καὶ κρίσιμα, μὲ τὴν ἄνεση ἔμπειρου μελετητὴ καὶ σὲ βάθος γνώστη τοῦ θέματος. Τὸ κείμενό του, καλογραμμένο καὶ ἐναργές, συνάδει πρὸς τὴν ἐσωτερικὴ ὑφὴ τοῦ περιεχομένου, ἐναρμονίζεται μὲ τὶς σκέψεις καὶ τὰ διατυπωμένα στὶς πηγὲς σχόλια, προσφέροντας ἕνα λόγο μεστὸ καὶ συγκροτημένο, σοβαρό, αὐστηρὸ καὶ ταυτόχρονα ὑψηλοῦ ἐπιπέδου. Οἱ θέσεις τοῦ συγγραφέα σαφεῖς, κατασταλαγμένες, χωρὶς σημεῖα σκοτεινὰ καὶ δυσνόητα, ἑλκύουν τὸ ἐνδιαφέρον τοῦ ἀναγνώστη καὶ κεντρίζουν τὴν ἔμφυτη περιέργειά του καὶ τὸν κρατοῦν σταθερὰ κοντὰ στὶς σελίδες τοῦ βιβλίου. Ἡ ταξινόμηση τῶν θεμάτων συντελεῖται μὲ ἀξιοπρόσεκτη ἐπιστημονικὴ μέθοδο, καθὼς ὁ συγγραφέας μὲ χαρακτηριστικὴ ἄνεση μέσα στὸν ποταμὸ τῆς σχετικῆς βιβλιογραφίας κινεῖται εὔστροφα καὶ δημιουργικὰ μὲ μιὰ στέρεη τεκμηρίωση, ποὺ ὁ ἴδιος ἐπιδέξια οἰκοδομεῖ. Στὸ σημεῖο τοῦτο δὲν ἐπιχειρεῖ συγκρούσεις καὶ ὀξεῖες ἀντιθέσεις, ἀλλὰ οὔτε καὶ κραυγαλέες διαφωνίες, διατηρώντας ἕνα καθαρὰ ἐπιστημονικὸ ἐπίπεδο, ἐκδηλώνοντας ἔτσι καὶ τὴ δική του εὐγένεια, ποὺ εἶναι σύμφυτη μὲ τὴ συγγραφὴ παρόμοιων πονημάτων. Στὰ δέκα κεφάλαια αὐτοῦ τοῦ Μέρους διερευνῶνται μὲ τὴν ἴδια διεισδυτικότητα ὅλες οἱ παράμετροι τοῦ βίου καὶ τῆς πολιτείας τοῦ γέροντα Ἱερόθεου, μὲ θεμελιωμένα ἐπιχειρήματα, ποὺ ἐξαντλοῦν μὲ τὸ βάθος καὶ τὸ εὖρός τους ἐπαγωγικὰ τὸ θέμα. Ἡ γλῶσσα τοῦ συγγραφέα εἶναι ἕνα ἁρμονικὸ κράμα νεοελληνικῆς καὶ ἁπλῆς ἐκκλησιαστικῆς διατύπωσης, κατάλληλα ἐναρμονισμένης, ἡ ὁποία ἀποκτᾶ ἔτσι δύναμη, νεῦρο καὶ πλαστικότητα, καθὼς στὴν ἐκφορά της πάλλεται, ἰσορροπώντας στὸ μεταίχμιο τῆς γλώσσας τοῦ λόγου τῶν ἱερῶν κειμένων καὶ τῆς νεοελληνικῆς ἔκφρασης. Συγχρόνως αὐτη ἡ γλῶσσα ἁρμολογεῖ στὸ βάθος της ἀρτιωμένο τὸ προσωπικὸ ὕφος τοῦ κ. Χαλδαιάκη, ποὺ διακρίνεται γιὰ τὴν ἐσωτερική του δομή, τὴν ἁρμόζουσα αὐστηρότητα, τὴν ἐπιστημονικὴ χροιά, τὴν ἀποδεικτικὴ δεοντολογία καὶ τὴν αὐθορμησία τῆς εὐγένειας, ποὺ δηλώνει τὴν προσωπικότητα καὶ τὸ ἦθος τοῦ συγγραφέα. Οἱ ὑποσημειώσεις του, παροῦσες σχεδὸν σὲ κάθε σελίδα, καὶ ἡ ἐπαγωγικὴ σύνδεσή τους μὲ τὴ δική του δοκιμιακὴ διαστρωμάτωση, προσδίδουν στὸ ἔργο ξεχωριστὴ βαρύτητα, ἀλλὰ καὶ μοναδικότητα, ἀποκαλύπτοντας ἕνα συγγραφέα μὲ ταλέντο, ἐμπειρία καὶ βαθιὰ γνώση τοῦ θέματός του […] Ὁ Γέρων Ἱερόθεος (1762-1814) τοῦ κ. Ἀχιλλέα Γ. Χαλδαιάκη εἶναι ἕνα ἐπιβλητικό, ἐπιστημονικό, ἐπαγω-γικὸ καὶ καρπὸς μακρᾶς καὶ κοπιαστικῆς ἔρευνας, ἐμβρίθειας, ὀξύνοιας καὶ ἀγάπης ἔργο, στὸ ὁποῖο τὸ πάθος καὶ ἡ ἐργατικότητα παρέκαμψαν τὸ μακρὺ χρόνο ἀναζήτησης, διαλογῆς καὶ σύνθεσης αὐτοῦ τοῦ βιβλίου. Αὐτὴ ἡ κριτικὴ ἔκδοση τοῦ Βίου τοῦ γέροντα Ἱερόθεου ἀποτελεῖ ἔργο ζωῆς, εἶναι πόνημα ὁρόσημο καὶ μὲ τὴν πληρότητα καὶ τὴν ἐπιστημονική του γραφὴ θὰ ἀποτελέσει σημεῖο ἀναφορᾶς στὸ χῶρο τῆς ἐκκλησιαστικῆς βιβλιογραφίας. Τοῦτο τὸ θαυμάσιο βιβλίο συνάντησε στὸ πρόσωπο τοῦ συγγραφέα τὴ δημιουργικὴ φροντίδα τῆς ἐπιμέλειας τῆς ἔκδοσης, ἡ ποιότητα τῆς ὁποίας ἀνταποκρίνεται ἀπόλυτα στὴν ποιότητα τοῦ περιεχομένου του”.

• Δημ. Σαραντάκου, “Ἀχιλλέας Χαλδαιάκης, Ὁ γέρων Ἱερόθεος”, Τὸ Φιστίκι. Περιοδικὸ εὐτράπελης ὕλης, φωταδιστικὸ καὶ κουλτουριάρικο, κυκλοφορεῖ ἀνὰ δίμηνο, τεῦχος 6, Αἴγινα, Ἰούλιος-Αὔγουστος 2001, σ. 28:

“Ἕνα ὀγκῶδες (610 σελίδες) βιβλίο μὲ ἐξαιρετικὴ ἐμφάνιση (ἔκδοση τῆς Ἱερᾶς Μονῆς Προφήτου Ἠλιού, παρακαλῶ), εἶναι τὸ τελευταῖο πόνημα τοῦ διαπρεποῦς καὶ δραστηρίου θεολόγου καὶ μουσικολόγου κ. Ἀχιλλέ-α Χαλδαιάκη […] Μολονότι, θεωρητικῶς, εἶναι πρωτόλειο, στὴν πραγματικότητα πρόκειται γιὰ μιὰ πολὺ ὥριμη ἐργασία, ἀληθινὴ ἐπιστημονικὴ διατριβή, ποὺ προδικάζει τὴν μετέπειτα ἐξέλιξη τοῦ συγγραφέα ὅπως μᾶς τὴν μαρτυροῦν οἱ μεταγενέστερες μελέτες του (π.χ. τὸ “σχεδίασμα στὴ μουσικὴ διάσταση τοῦ ἔργου τοῦ Ἁγίου Νεκταρίου”). Τὴν αὐθεντικὴ ἐπιστημονικὴ ὑπόσταση τοῦ βιβλίου θεμελιώνουν ἡ ἐμπεριστατωμένη τεκμηρίωση, ἡ ἀφθονία τῶν πηγῶν, στὶς ὁποῖες παραπέμπει, ἡ ὀγκώδης βιβλιογραφία καὶ ὁ εὑρετηριασμὸς ποὺ συνοδεύουν τὸ κείμενο. Ἐκεῖνο ὅμως τὸ στοιχεῖο, ποὺ γοητεύει τὸν ἀναγνώστη, ὄχι μόνο αὐτοῦ ἀλλὰ καὶ τῶν ἄλλων βιβλίων του, εἶναι ἡ γλῶσσά του. Ὁ Ἀχιλλέας Χαλδαιάκης χειρίζεται τὴν ἑλληνικὴ γλῶσσα μὲ ἄνεση καὶ ποιητικὸ οἶστρο. Δὲν θὰ ἦταν ἀσεβὴς ὑπερβολή, οὔτε κολακεία, ἂν ἔλεγα πὼς σὲ ὁρισμένα σημεῖα θυμίζει τὸ γράψιμο τοῦ Παπαδιαμάντη. Πιστεύω πὼς ὁ Ἀχιλλέας Χαλδαιάκης κρυφὰ ἴσως γράφει ποιήματα (ἢ τοὐλάχιστον θὰ ἔπρεπε νὰ γράφει)…”

• Γεωργίου Θ. Γιαννοπούλου, ” Ἀχιλλέως Γ. Χαλδαιάκη, Ὁ Γέρων Ἱερόθεος (1762-1814). ἔκδ. Ἱερᾶς Μονῆς Προφήτου Ἠλιοὺ Ὕδρας Ἀθῆναι 2000″, Πολιτικὴ Φιλολογικὴ τῶν Πατρῶν. Περιοδικὴ πολιτικὴ καὶ φιλολογικὴ ἔκδοσις, ἔτος δέκατον τέταρτον, ἀριθμὸς φύλλου 69, Πάτραι, Ἰούνιος 2002, σ. 3:

” Ἡ ἔκδοση εἶναι ὀγκώδης (610 σελίδες) καὶ ἄκρως ἐπιμεμελημένη. Τὸ ἀντικείμενό της εἶναι “ἡ πολιτεία τοῦ κτίτορος τῆς Ἱ.Μονῆς Προφήτου Ἠλιοὺ Ὕδρας καὶ ἡ κριτικὴ ἔκδοση τοῦ Βίου του”. Ὁ συγγραφεὺς εἶναι λέκτωρ τῆς φιλοσοφικῆς σχολῆς τοῦ Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν ἐξ Αἰγίνης […] Χαίρομεν, διότι, θείῳ ζήλῳ κινούμενοι ἐρευνηταί, ὅπως ὁ κ. Χαλδαιάκης, ἐξάγουν εἰς τὸ φῶς, μὲ μόχθον πολύν, τέτοιες πολυσέβαστες μορφές, ποὺ ἐστύλωσαν καὶ ἐπαίδευσαν τὸ Γένος, κατὰ τοὺς πιὸ χαλεποὺς χρόνους τῆς ἱστορίας του. Ἐξαίροντες τὴν μεθοδικότητα στὴν κατάταξη τῆς ὀγκώδους ὕλης, σημειώνομε τὴν πλουσιωτάτη, ἐξαντλητική, βιβλιογραφία, ἐπὶ ἑνὸς ἀντικειμένου, ὅπως ἡ κολλυβαδικὴ ἤ (ὀρθότερον) φιλοκαλικὴ κίνηση, τὸ ὁποῖον λίαν ὀψίμως ἀπησχόλησε τὴν νεοελληνικὴ ἔρευνα”.

• Φώτη Δημητρακοπούλου, Ὁ μοναχὸς Ἀνδρόνικος. Λεύκωμα Μωραϊτίδη, [Ἀθήνα 2002], σ. 220.
• Συμεὼν Ἀ. Πασχαλίδης, Τὸ ὑμναγιολογικὸ ἔργο τῶν Κολλυβάδων. Συμβολὴ στὴ μελέτη τῆς ἁγιολογικῆς γραμματείας κατὰ τὴν περίοδο τῆς Τουρκοκρατίας, Θεσσαλονίκη 2007, σσ. 21_5, 38_40, 60_29, 231₁₃₉.