Ἡ ποιητικὴ δραστηριότητα τοῦ ἁγίου Νεκταρίου, ἢ ὁ ἐπικαλούμενος ἅγιος τοῦ αἰῶνά μας ὡς ὑμνογράφος καὶ μελῳδός, συνιστᾶ θέμα ποὺ ἐλάχιστα ἔχει ἀπασχολήσει τοὺς ἐρευνητὲς τοῦ βίου καὶ τῆς πολιτείας του. Ὁ ὑποφαινόμενος εἶχα παλαιότερα τὴν εὐκαιρία νὰ ἐντρυφήσω στὸ ὑμνογραφικὸ ἔργο τοῦ ἁγίου Νεκταρίου, καθὼς καὶ νὰ προβληματιστῶ σχετικὰ μὲ τὴ μουσικὴ ἐπένδυση τοῦ συγκεκριμένου ἔργου ἢ καὶ μὲ αὑτὴν τὴ μουσικότητα τοῦ ἁγίου Νεκταρίου, στὸ πλαίσιο γενικότερης ἔρευνας γιὰ τὴν ἐν λόγῳ πτυχὴ τῆς ἐλλογίμου φυσιογνωμίας τοῦ ἁγίου, ποὺ ἀκόμη βρίσκεται σὲ ἐξέλιξη. Στὴν παροῦσα ἐργασία -ἡ ὁποία ἀποτελεῖ πλήρη καὶ ὑπομνηματισμένη μορφὴ σχετικῆς ἀνακοίνωσής μου στὸ «ἐπὶ τιῆ ἑκατονπεντηκονταετηρίδι ἀπὸ τῆς γεννήσεως τοῦ ἁγίου Νεκταρίου (1846-1996)» συνέδριο τῆς Αἴγινας- προσφέρεται ἀκριβῶς (κατὰ τὸν ὑπότιτλο αὐτῆς) ἕνα «εἰσαγωγικὸ σχεδίασμα στὴν ποιητική-μουσικὴ διάσταση τοῦ ἔργου τοῦ ἁγίου Νεκταρίου», ὅπου παρουσιάζεται καὶ συνεκτιμᾶται ἡ ἀγάπη τοῦ ἁγίου γιὰ τὴν ποίηση καὶ τὴ μουσική.

Στὸ Προοίμιο ποὺ προτάσσεται τῆς ὅλης μελέτης ἀπαριθμεῖται καὶ ἐπισημαίνεται εὐρύτερα τὸ -ὄχι καὶ πολὺ γνωστὸ ὁμολογουμένως- ὑμνογραφικὸ ἔργο τοῦ ἁγίου Νεκταρίου, ἐνῶ σὲ ἐκτενεῖς ὑποσημειώσεις παρέχονται καὶ εἰδικότερες πληροφορίες (βάσει συγκεκριμένων μαρτυριῶν τοῦ ἴδιου τοῦ ἁγίου Νεκταρίου, ποὺ ὣς σήμερα δὲν εἶχαν ἀξιοποιηθεῖ ἀπὸ ἄλλον ἐρευνητὴ) γιὰ τὰ χρονικὰ πλαίσια ὄχι μόνον τοῦ καταρτισμοῦ κάθε σχετικῆς ἐργασίας του, ἀλλὰ καὶ τῆς τυπογραφικῆς προετοιμασίας καὶ τελικῆς ἐκτύπωσης αὐτῆς. Στὴ συνέχεια, σχολιάζονται σὲ δύο παραγράφους Τὸ ὑμνογραφικὸ ἔργο τοῦ ἁγίου Νεκταρίου καὶ Ἡ μουσικὴ τῶν ὑμνογραφημάτων τοῦ ἁγίου Νεκταρίου.

Ἡ πρώτη παράγραφος ἀποτελεῖ οὐσιαστικὰ ἕνα «πανόραμα», μιὰ νοητὴ περιδιάβαση στὸ σύνολο τοῦ ποιητικοῦ ἔργου τοῦ ἁγίου, ὅπου ὁ ἀναγνώστης πληροφορεῖται γιὰ τὴν ἰδιαιτερότητα ποὺ ἐκλαμβάνει τὸ ὑμνογραφικὸ αὐτὸ ἔργο, τοὺς σκοποὺς ποὺ δι᾿  αὐτοῦ ἐπιδιώκονται, τὸν ἀντίκτυπο ποὺ ἐξασκεῖ τοῦτο στὴν ψυχικὴ κατάσταση τοῦ ἴδιου τοῦ ποιητῆ καὶ τὴν ὅλη λειτουργικότητά του στὸ χρονικὸ πλαίσιο ποὺ αὐτὸ παρήχθη, μέσῳ ἐπιλεγμένων, σχετικῶν ἐπὶ τοῦ προκειμένου, περικοπῶν ἀπὸ ἐπιστολὲς τοῦ ἁγίου Νεκταρίου ἢ ἁρμόδιων διευκρινήσεων τοῦ ἴδιου στὰ προλογικὰ σημειώματα τῶν ποιητικῶν του πονημάτων.

Στὴ δεύτερη παράγραφο γίνεται εἰδικότερος λόγος γιὰ τὴ σχέση τοῦ ἁγίου Νεκταρίου ὄχι μόνον μὲ τὴ μουσικὴ καθ᾿  ἑαυτὴν, ἀλλὰ καὶ μὲ τοὺς κατὰ τὶς ἀρχὲς τοῦ αἰῶνά μας μουσικοὺς κύκλους τῶν Ἀθηνῶν. Λεπτομερῶς θίγονται ἐδῶ -καὶ γιὰ πρώτη φορὰ σχολιάζονται ἐκτενῶς- θέματα, ὅπως ἡ συμμετοχὴ τοῦ ἁγίου σὲ εἰδικὴ μουσικὴ ἐπιτροπὴ γιὰ τὴ «μελέτη παντὸς μουσικοῦ θέματος», καθὼς καὶ ἡ ἐπικείμενη, ἀλλὰ μὴ πραγματοποιηθεῖσα τελικά, συμμετοχή του στὸ διδακτικὸ προσωπικὸ τοῦ Ὠδείου Ἀθηνῶν καὶ ἄλλες σχετικὲς μουσικὲς δραστηριότητές του· ἐπίσης, σκιαγραφοῦνται μὲ εὐκρίνεια πλέον οἱ περὶ τὴ μουσικὴ τῶν ποιημάτων του σαφῶς διαμορφωμένες ἀπόψεις τοῦ ἁγίου Νεκταρίου, βάσει ὁρισμένων «μουσικολογικῶν» δημοσιευμάτων του καὶ κυρίως βάσει ἐσωτερικῶν στοιχείων ποὺ ἀναδύονται ἀπὸ τὴν ἐπισταμένη μελέτη τοῦ ἴδιου τοῦ ὑμνογραφικοῦ του ἔργου, τόσο κατὰ τὴν ἐκδεδομένη του μορφὴ ὅσο καὶ κατὰ τὴ χειρόγραφη -κατ᾿ ἐξοχήν- πρωτότυπη καταγραφή τους, ποὺ ὁ ὑποφαινόμενος μελέτησα κριτικά. Τέλος, ἰδιαίτερα ἐνδιαφέρουσα καὶ ἀποκαλυπτικὴ γιὰ τὴ συγκεκριμένη παράμετρο τοῦ ποιητικοῦ ἔργου τοῦ ἁγίου Νεκταρίου εἶναι ἡ ἀναδημοσίευση ἐδῶ ἕξι -ἐντελῶς λησμονημένων κατὰ τὰ ἄλλα- μουσικῶν καταγραφῶν τοῦ Κ. Ἀ. Ψάχου, ποὺ ἀποτυπώνουν τὸ μέλος ἰσάριθμων ὠδῶν τοῦ Θεοτοκαρίου τοῦ ἁγίου Νεκταρίου, ὅπως ὁ τελευταῖος τὸ ὑπαγόρευσε στὸν Ψάχο· οἱ συγκεκριμένες μουσικὲς καταγραφὲς ἐμπλουτίζονται καὶ ἀπὸ μία ἀκόμη ἡμέτερη καταγραφὴ παρόμοιου ὕμνου τοῦ ἁγίου, κατὰ τὴν παράδοση τῶν μοναζουσῶν τῆς Ἱερᾶς Μονῆς Ἁγίας Τριάδος Αἰγίνης. Τὰ ἐν λόγῳ μέλη σχολιάζονται μουσικολογικὰ καὶ κυρίως ἐντάσσονται -μὲ ἁρμόδιες ἱστορικομουσικολογικὲς παρατηρήσεις- στὸ χρονικό τους πλαίσιο, γεγονὸς ποὺ ἐπιτρέπει τὴν εὐχερῆ καὶ μόνη ὀρθή, πιστεύω, κατανόηση τῆς ὅλης μελικῆς τους ἐπένδυσης, ἡ ὁποία ἐνδεχομένως ξενίζει τὸν σημερινὸ ἀκροατή.

Τὸ μελέτημα κατακλείεται ἀπὸ ἐκτενὲς Ἐπίμετρο, ὅπου -γιὰ πλέον ἐποπτικὴ προσέγγιση στὸ ποιητικὸ ἔργο τοῦ ἁγίου Νεκταρίου- ἀνθολογοῦνται χαρακτηριστικὰ δείγματα ὑμνογραφημάτων τοῦ ἁγίου, ἐπιλεγμένα ἀπὸ τὸ σύνολο τοῦ σχετικοῦ ἔργου του (δηλαδὴ τὰ πονήματά του Θεοτοκάριον/Ψαλτήριον/Τριαδικὸν/Κεκραγάριον), ὁρισμένα ἀπὸ τὰ ὁποῖα παρατίθενται μὲ κριτικὴ διάθεση, παράλληλα «ἢ καὶ συναπτῶς πρὸς τὰ πρωτότυπα ὑμνογραφήματα, ψαλμοὺς ἤ πεζὰ κείμενα», ὡς μιὰ «πρόγευση» τῆς -ἑτοιμαζόμενης ἀπὸ τὸν ὑποφαινόμενο- κριτικῆς ἔκδοσης «τοῦ συνόλου τῶν ὑμνογραφημάτων τοῦ Ἁγίου Νεκταρίου».

Τοῦ παρόντος βιβλίου ἐπιτάσσονται πίνακας Πανομοιοτύπων, εὑρετήρια (Κυρίων ὀνομάτων/Μουσικῶν μελῶν/Εἰκόνων καὶ πανομοιοτύπων/Ἀρκτικῶν τροπαρίων) καὶ ὁ πίνακας τῶν περιεχομένων.

  • Δ[ιονυσίου] Χ. Κ[αλαμάκη], “Ἀχιλλέως Γ. Χαλδαιάκη, Ὁ Ἅγιος Νεκτάριος καὶ ἡ ἀγάπη του γιὰ τὴν ποίηση καὶ τὴν μουσική. Εἰσαγωγικὸ σχεδίασμα στὴν ποιητική-μουσικὴ διάσταση τοῦ ἔργου τοῦ Ἁγίου Νεκταρίου (Ὑμναγιολογικὰ Κείμενα καὶ Μελέτες, 5), Ἀθήνα 1998 (ἐκδ. Ἁρμός), σσ. 176″, Παρνασσὸς Μ’ (1998), σσ. 371-373:

“Μὲ τὸ παρὸν βιβλίο ὁ Ἀχιλλεὺς Χαλδαιάκης προσεγγίζει μὲ σοβαρότητα καὶ ἐπιστημονικὴ ἀκρίβεια θέμα ποὺ ἔχει προκαλέσει πολλὲς συγχύσεις καὶ παρερμηνεῖες. Γιατί ὁ Ἅγιος Νεκτάριος ἔγραφε θρησκευτικὴ ποίηση καὶ συμφώνως πρὸς ποιά μουσικὴ τεχνοτροπία μελοποιήθηκαν αὐτὰ τὰ ποιήματα; […] Ἐδῶ ἔγκειται καὶ ἡ σημαντικὴ συμβολὴ τοῦ σ. στὴν ἀποκατάσταση τῆς ἐπιστημονικῆς ἀλήθειας καὶ ἀκρίβειας· μὲ τὴν ἀναδημοσίευση δηλ. τῶν μουσικῶν κειμένων τῶν ᾠδῶν τοῦ Ἁγίου ἀπὸ τὰ δυσεύρετα ἀντίτυπα τοῦ μικροῦ Θεοτοκαρίου καὶ ἀπὸ τὴν ταινία μὲ τὴν φωνὴ τῆς ἡγουμένης, διαθέτουν πλέον οἱ ἐρευνητές, οἱ μουσικοὶ καὶ οἱ φιλάγιοι, τὴν γνήσια μουσικὴ ἔκφραση τῶν ᾠδῶν τοῦ Ἁγίου τοῦ αἰῶνος, ὅπως ἐκεῖνος τὴν ὑπαγόρευσε στὸν Κ. Ψάχο καὶ τὴν δίδαξε στὶς μοναχές του […] Τὸ βιβλίο τοῦ Ἀχ. Χαλδαιάκη ἔρριψε φῶς σ’ ἕνα ὁμιχλῶδες θέμα καὶ ἔθεσε τέρμα σὲ μιὰ σειρὰ ἀνακριβειῶν καὶ λαθῶν. Ἀποκατέστησε τὴν πραγματικὴ εἰκόνα τοῦ Ἁγίου ὡς ποιητοῦ καὶ κατέδειξε μὲ σαφήνεια καὶ καθαρότητα τὶς μουσικὲς ἐπιλογές του…”

  • Φραγκίσκου Κάππου, “Ἡ μικρὴ γοργόνα”, Ἡ Αἴγινα. Μηνιαία πολιτικὴ ἐφημερίδα, νέα περίοδος, ἀριθμὸς φύλλου 13, Ἰανουάριος 1999, σ. 3 [= Φραγκίσκου Κάππου, Αἰγινήτικα κείμενα καὶ πίνακες, Ἀθήνα 2002, σσ. 24, 76-77]:

“Ἐμεῖς οἱ “ψευδοκουλτουριάρηδες” τὸ χειμῶνα τὸ ρίχνουμε στὴ “γραφὴ” καὶ στὴν “ἀνάγνωση”. Γιὰ τὴ γραφὴ θὰ σᾶς μιλήσω μιὰ ἄλλη φορά. Ὅσο γιὰ τὴν ἀνάγνωση ἐγὼ τελευταῖα διάβασα ἕνα βιβλίο τοῦ Αἰγινήτη λόγιου καὶ μουσικοῦ Ἀχιλλέα Χαλδαιάκη. Ἐπειδὴ εἶμαι ἐραστὴς τοῦ “μόχθου”καὶ τῆς “μελέτης” σταματῶ μὲ θαυμασμὸ στὸ ὡραῖο αὐτὸ παιδὶ τῆς Αἴγινας. Ἡ γλῶσσά του, μιὰ γλῶσσα ποὺ προϋποθέτει “μελέτη”καὶ “βαθὺ στοχασμὸ” τὸ δὲ πνεῦμά του ἁγνό, θρησκευτικό, πράγματα ποὺ δύσκολα βρίσκεις στὸ “ἐμπορευματοποιημένο” νησί μας. Δὲν κάνω κριτικὴ βιβλίου -γιατὶ δὲν μπορῶ καὶ νὰ τὸ κάνω- ἀλλὰ τὸ βιβλίο του “Ὁ Ἅγιος Νεκτάριος καὶ ἡ ἀγάπη του γιὰ τὴν ποίηση καὶ τὴν μουσικὴ” ἦταν μιὰ ἀνάσα γιὰ μένα. Ἐκεῖ, μέσα στὰ ἄλλα -γιατὶ εἶναι ἕνα “εἰδικὸ” βιβλίο- λέει πῶς ὁ Ἅγιος τοῦ νησιοῦ μας συνιστᾶ στὰ πνευματικὰ παιδιά του πὼς γιὰ νὰ “κατανοήσουν” τὴν ἔννοια τοῦ Θεοῦ πρέπει νὰ περάσουν ἀπὸ τὴν “τέχνη”, ποίηση καὶ μουσική. Ἡ “ἀνθρώπινη σοφία” τοῦ Ἁγίου μας ἴσως εἶναι ἕνα ἀπὸ τὰ πρῶτα ποὺ τὸν καταξίωσαν ὡς Ἅγιο. Αὐτὰ τὰ λίγα γιὰ τὸν Ἀχιλλέα καὶ τὸ βιβλίο του -καὶ τοῦ ζητῶ συγνώμη- ἀλλὰ νιώθω ὅτι δὲν ἔχω τὴν “ἁρμοδιότητα” γιὰ νὰ ἀναφερθῶ σὲ τίποτε ἄλλο”.

  • Ἰωάννη Μ. Χατζηφώτη, “Ἀχιλλέα Γ. Χαλδαιάκη, Ὁ Ἅγιος Νεκτάριος καὶ ἡ ἀγάπη του γιὰ τὴν ποίηση καὶ τὴν μουσική, Ἀθήνα 1998, σ. 174, Ὑμναγιολογικὰ Κείμενα καὶ Μελέτες-5“, Θεὸς καὶ Θρησκεία. God and Religion, τεῦχος 1, Μάρτιος 1999, σ. 200.

“Γνωστὸς εὐρύτατα ἀπὸ τὴ λαϊκὴ πίστη, ὁ Ἅγιος Νεκτάριος ἐν Αἰγίνῃ, ὁ θαυματουργός, ἐπίσκοπος Πενταπόλεως Αἰγύπτου, ὑπῆρξε καὶ λόγιος συγγραφέας μὲ πληθωρικὸ ἔργο, μιὰ χαρακτηριστικὴ πτυχὴ τοῦ ὁποίου, τὴν ἀναφερομένη στὴν ποίηση καὶ στὴ μουσική, διερευνᾶ μὲ ἐπιστημοσύνη ὁ συγγραφέας τοῦ “Εἰσαγωγικοῦ σχεδιάσματος στὴν ποιητική-μουσικὴ διάσταση τοῦ ἔργου τοῦ Ἁγίου Νεκταρίου”, ὅπως ὁ ἴδιος χαρακτηρίζει τὸ πόνημά του. Πρόκειται γιὰ ἐργασία μὲ λεπτομερῆ ὑπομνηματισμό, ποὺ ἀναφέρεται τόσο στὸ ὑμνογραφικὸ ἔργο τοῦ ἁγίου ὅσο καὶ στὴ μουσικὴ τῶν ὑμνογραφημάτων· σὲ ἐπίμετρο παραθέτει ὕμνους ἀπὸ τὸ Θεοτοκάριον, τὸ Ψαλτήριον, τὸ Τριαδικὸν καὶ τὸ Κεκραγάριόν του”.

  • Γ. Θ. Πρίντζιπα, “Ἀχιλλέως Γ. Χαλδαιάκη, Ἅγιος Νεκτάριος καὶ ἀγάπη του γιὰ τὴν ποίηση καὶ τὴν μουσική: Εἰσαγωγικὸ σχεδίασμα στὴν ποιητική-μουσικὴ διάσταση τοῦ ἔργου τοῦ Ἁγίου Νεκταρίου (Ὑμναγιολογικὰ Κείμενα καὶ Μελέτες, 5), Ἀθήνα. Ἁρμός, 1998, σ. 170, σχ. 8ο μ.”, Ἐκκλησιαστικὴ Ἀλήθεια. Δεκαπενθήμερη ἐφημερίδα τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος, ἔτος 23ο, ἀριθμ. φύλλου 467, 1 Μαΐου 1999, σ. 4:

“…τὴν ἰδιότητα αὐτὴ τοῦ Ἁγίου, καθὼς καὶ τὴν ἐνασχόλησή του μὲ τὴν ὑμνογραφία παρουσιάζει στὸ καλαίσθητο βιβλίο ὁ συγγραφέας, ἔγκριτος μουσικὸς καὶ ἱκανώτατος Πρωτοψάλτης. Μὲ ἐπιμέλεια συνέλεξε ὅλα τὰ μελῳδήματα τοῦ ἁγίου Νεκταρίου καὶ τὰ ἐρευνᾶ φιλολογικὰ καὶ μουσικολογικά, ἐνῶ παραθέτει καὶ δείγματα ἀπὸ τὴ μουσική τους καταγραφὴ ποὺ ἔκανε τότε ὁ Κ. Ψάχος. Ὁ κόπος καὶ ἡ ἀγάπη τοῦ συγγραφέα τὸ ἀξιολογεῖ καὶ τὸ ἑρμηνεύει κατὰ τὸν καλύτερο τρόπο”.

  • Δ. Ν. Σαραντάκου, “Τὸ νέο βιβλίο τοῦ κ. Ἀχιλλέα Χαλδαιάκη”, Τὸ Φιστίκι. Μηνιαία σατυρικὴ ἐφημερίδα τῆς Αἴγινας, περίοδος 5η, χρόνος 10ος, ἀριθμ. φύλλου 98, Αἴγινα 28 Μαΐου 1999, σ. 3:

“Ἀκούραστος ὁ θεολόγος καὶ μουσικολόγος κ. Ἀχιλλέας Χαλδαιάκης μὲ τὸ νέο του βιβλίο “Ὁ Ἅγιος Νεκτάριος καὶ ἡ ἀγάπη του γιὰ τὴν ποίηση καὶ τὴν μουσικὴ” ἀσχολεῖται μὲ μιὰ ἐνδιαφέρουσα ὅσο καὶ ἄγνωστη πτυχὴ τῆς προσωπικότητος τοῦ Ἁγίου Νεκταρίου. Τὴν ἀγάπη του γιὰ τὴν ποίηση καὶ τὴ μουσικὴ καὶ ὄχι μόνον τὴ βυζαντινὴ μουσική. Μολονότι ὁ κ. Χαλδαιάκης, πολὺ μετριόφρονα, χαρακτηρίζει τὸ νέο του βιβλίο: “σχεδίασμα στὴ μουσικὴ διάσταση τοῦ ἔργου τοῦ Ἁγίου Νεκταρίου”, στὴν πραγματικότητα πρόκειται γιὰ ὁλοκληρωμένη μελέτη, ἀνάπτυξη παλαιότερης εἰσήγησης τοῦ συγγραφέα μὲ τὸ ἴδιο θέμα, στὸ Διορθόδοξο Θεολογικὸ Ἐπιστημονικὸ Συνέδριο, ποὺ διοργανώθηκε στὴν Αἴγινα τὸν Ὀκτώβριο τοῦ 1996. Ἄλλωστε ὁ συγγραφέας ἀντιμετώπισε τὸ ἀντικείμενο τοῦ βιβλίου του ἐπιστημονικά. Ἡ ἀφθονία τῶν πηγῶν στὶς ὁποῖες παραπέμπει καὶ τὸ πλῆθος τῶν στοιχείων ποὺ θέτει στὴ διάθεση τοῦ ἀναγνώστη, τὰ πολλὰ εὑρετήρια στὸ τέλος τοῦ βιβλίου, βοηθοῦν τὸν τελευταῖο νὰ σχηματίσει πλήρη εἰκόνα τῆς προσωπικότητας τοῦ ἁγίου Νεκταρίου. Ταυτόχρονα τὸ βιβλίο εἶναι γραμμένο μὲ ἀγάπη…”

  • Μνεία σὲ ἐπιστολὴ τοῦ Φραγκίσκου Κάππου, δημοσιευμένη εἰς· Τὸ Φιστίκι. Περιοδικὸ εὐτράπελης ὕλης, φωταδιστικὸ καὶ κουλτουριάρικο, κυκλοφορεῖ ἀνὰ δίμηνο, τεῦχος 3, Αἴγινα Ἰανουάριος-Φεβρουάριος 2001, σσ. 29-30:

“…Θὰ ξαφνιαστοῦν πολλοί -ἴσως καὶ νὰ θυμώσουν- ὅταν πῶ ὅτι ὅ,τι εἰπώθηκε ἢ ἔγινε στὸν πολιτιστικὸ τομέα τὰ τελευταῖα χρόνια στὴν Αἴγινα, τὰ ἐπισκιάζουν τὰ δύο πνευματικὰ δημιουργήματα ἑνὸς νέου Αἰγινήτη, ὀπαδοῦ τῆς Παράδοσης καὶ τῆς Ἐκκλησίας, τοῦ Ἀχιλλέα Χαλδαιάκη. Τὰ δύο βιβλία του, τὸ ἕνα γιὰ τὴν αἰγινήτικη ψαλτικὴ καὶ τὸ ἄλλο γιὰ τὸν Ἅγιο Νεκτάριο καὶ τὴν ποίηση, ἀποτελοῦν οὐσιαστικὰ πνευματικὰ δημιουργήματα. Ἡ γλῶσσα καὶ ἡ ὀρθογραφία (μὲ τὸ δασυνόμενο ρω, τὰ σημεῖα στίξεως καὶ τὶς λέξεις-φράσεις, βγαλμένες ἀπὸ τὴν ἑλληνικὴ λογία παράδοση) εἶναι μιὰ διαδρομὴ στὴ ραχοκοκκαλιὰ τῆς πνευματικῆς παρουσίας τοῦ ἔθνους μας. Γιὰ νὰ μαθευτεῖ χρειάζεται μόχθο, ζῆλο, ὑπεύθυνη ἐργασία. Ἐσὺ ξέρεις πολλὰ τέτοια φαινόμενα στὴ Νέο-Αἴγινα; Δὲν κάνω κριτικὴ βιβλίου. Τὰ ἔχω ὅμως στὴ βιβλιοθήκη μου σὰν πολύτιμους θησαυρούς…”

  • Γιῶργος Πινακούλας, «Ὁ ὑμνογράφος Νεκτάριος Κεφαλᾶς. Μερικὲς παρατηρήσεις», Νέα Ἑστία 159 (2006), σσ. 962-973.
  • «Τρία κείμενα γιὰ τὴν ὑμνογραφία τοῦ Νεκταρίου Κεφαλᾶ», Νέα Ἑστία, ἔτος 80ο, τόμος 160ος, τεῦχος 1794, Νοέμβριος 2006, σσ. 888-901 [κείμενα τῶν: Ἀχιλλέα Γ. Χαλδαιάκη, Διονυσίου Χ. Καλαμάκη, Γιώργου Πινακούλα].
  • Βιβλιογραφικὴ ἀναφορά, στὸ βιβλίο Σοφοκλῆ Γ. Δημητρακόπουλου, Ὁ ἃγιος Νεκτάριος Πενταπόλεως. Ἡ πρώτη ἅγια μορφὴ τῶν καιρῶν μας. Ἱστορικὴ βιογραφία βασισμένη σὲ αὐθεντικὲς πηγές, Ἀθήνα 1998, σ. 301, ὑποσημ. 11.
  • Μνεία ἀπὸ τὸν Γεώργιο Φλέγγα, εἰς· Ἀνάπλασις, περίοδος Γ’, ἀρ. φύλλου 380, Μάρτιος-Ἀπρίλιος 1999, σ. 77.
  • Ἀλλεπάλληλες βιβλιογραφικὲς μνεῖες στὸ ἄρθρο Διονυσίου Χ. Καλαμάκη, ” Ἡ ὑπὸ τοῦ ἁγίου Νεκταρίου Πενταπόλεως ἐκπονηθεῖσα μετάφρασις τοῦ ‘Κεκραγαρίου τοῦ ἱεροῦ Αὐγουστίνου’ “, Ἅγιος Νεκτάριος· ὁ πνευματικός, ὁ μοναστικός, ὁ ἐκκλησιαστικὸς ἡγέτης. Πρακτικὰ διορθοδόξου θεολογικοῦ ἐπιστημονικοῦ συνεδρίου ἐπὶ τῇ ἑκατονπεντηκονταετηρίδι (1846-1996) ἀπὸ τῆς γεννήσεως τοῦ ἁγίου Νεκταρίου (Αἴγινα 21-23 Ὀκτωβρίου 1996), ἔκδοση Ἱερᾶς Μητροπόλεως Ὕδρας, Σπετσῶν, Αἰγίνης, Ἑρμιονίδος καὶ Τροιζηνίας – Ἱερᾶς Μονῆς Ἁγ. Τριάδος (Ἁγ. Νεκταρίου) Αἰγίνης, Ἀθῆναι 2000, σσ. 463, 464, 476, 477 [καὶ ἀνάτυπο, μὲ ἰδιαίτερη σελιδαρίθμηση· Ἀθῆναι 2000, σσ. 1, 2, 14, 15].
  • Μνεία στὴ διδακτορικὴ διατριβὴ τοῦ ἀρχιμανδρίτου Κλεόπα Στρογγύλη, Ὁ ἅγιος Νεκτάριος Πενταπόλεως καὶ τὸ Πατριαρχεῖο Ἀλεξανδρείας. Ἱστορικὴ μελέτη βασισμένη σὲ αὐθεντικὲς ἀρχειακὲς πηγές, Νέα Ὑόρκη 2001, σ. 323.
  • Οἱ ἀναφερόμενες στὸ Ψαλτήριον τοῦ ἁγίου Νεκταρίου περικοπὲς τῶν σελίδων 10-32, 85-86, 99-107 τοῦ παρόντος βιβλίου μεταφέρονται αὐτούσιες (μερικῶς παραφρασμένες) στὸ μελέτημα τοῦ πρωτοπρεσβυτέρου Θωμᾶ Παπαδοπούλου, “Ὁ ἅγιος Νεκτάριος καὶ οἱ ψαλμοὶ τοῦ Δαβίδ”, Πρακτικὰ ΚΒ’ Θεολογικοῦ Συνεδρίου μὲ θέμα “Ὁ ἅγιος Νεκτάριος ὁ θαυματουργός” […], Θεσσαλονίκη 2002, σσ. 199-210, δυστυχῶς ἄνευ οὐδεμιᾶς μνείας στὴν πρωτογενῆ πηγή.
  • Ἀλλεπάλληλες βιβλιογραφικὲς μνεῖες ἀπὸ τὸν Νικόλαο Α.Ε. Καλοσπύρο, στὸ “Φιλολογικὸ Προλόγισμα” τοῦ κατὰ τὸ ἔτος 2003 ἐπανεκδοθέντος Ψαλτηρίου τοῦ ἁγίου Νεκταρίου[1].
  • Οἱ σσ. 17-32 τοῦ βιβλίου ἔχουν μεταφερθεῖ αὐτούσιες καὶ στοὺς ἀκόλουθους διαδικτυακοὺς τόπους:

http://www.geocities.com/saintnektarios/hymngr/hymngr.html

http://www.phys.uoa.gr/~nektar/orthodoxy/tributes/agios-nektarios/index.htm


[1] Βλ. Ψαλτήριον τοῦ προφητάνακτος Δαυῒδ ἐντεταμένον εἰς μέτρα κατὰ τὴν τονικὴν βάσιν μετὰ ἑρμηνευτικῶν σημειώσεων, ὑπὸ τοῦ ἁγίου Νεκταρίου (Κεφαλᾶ) μητροπολίτου Πενταπόλεως, β’ ἔκδοσις, φιλολογικὸ προλόγισμα Νικόλαος Α.Ε. Καλοσπύρος, ἐκδόσεις Νεκτάριος Δ. Παναγόπουλος, [Ἀθῆναι 2003], σσ. 8, 13, 16, 17, 41, 42.

Τὸ βιβλίο παρουσιάσθηκε ἐπισήμως καὶ πανηγυρικῶς κατὰ τὴν 20η Δεκεμβρίου τοῦ ἔτους 1999, σὲ κοινὴ ἐκδήλωση τοῦ Συνδέσμου τῶν ἐν Ἀθήναις Αἰγινητῶν, τοῦ Συνδέσμου τῶν ἐν Πειραιεῖ Αἰγινητῶν καὶ τοῦ Συλλόγου πρὸς διάσωση τῆς πολιτιστικῆς μας κληρονομιᾶς καὶ παραδόσεως, στὴν αἴθουσα τοῦ Φιλολογικοῦ Συλλόγου Παρνασσός[1].


[1] Βλ. σχετικὴ μνεία καὶ εἰς· Ἔκθεσις πεπραγμένων τῆς Ἐφορείας τοῦ Φιλολογικοῦ Συλλόγου Παρνασσὸς διὰ τὸ ἔτος 1999-2000 (135ον ἀπὸ τῆς ἱδρύσεως) ὑποβαλλομένη πρὸς τὴν Γενικὴν Συνέλευσιν, Ἀθῆναι 2000, σ. 15.

  • Ἑπτὰ μελουργήματα τοῦ ἁγίου Νεκταρίου, σχετικὲς μουσικὲς καταγραφές τῶν ὁποίων, τόσο παλαιότερες (ἀπὸ τὸν Κ.Ἀ.Ψάχο) ὅσο καὶ σύγχρονες (ἀπὸ τὸν ὑποφαινόμενο), δημοσιεύονται στὸ παρόν βιβλίο, ἀποδόθηκαν (στὶς 23 Ὀκτωβρίου 1996) ἀπὸ χορὸ φοιτητῶν καὶ φοιτητριῶν τοῦ Τμήματος Μουσικῶν Σπουδῶν τοῦ Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν, ὑπὸ τὴ διεύθυνση τοῦ ὑποφαινόμενου, κατὰ τὸ τέλος τοῦ συνεδρίου Ἅγιος Νεκτάριος· ὁ πνευματικός, ὁ μοναστικός, ὁ ἐκκλησιαστικὸς ἡγέτης. Διορθόδοξο θεολογικὸ ἐπιστημονικὸ συνέδριο ἐπὶ τῇ ἑκατονπεντηκονταετηρίδι (1846-1996) ἀπὸ τῆς γεννήσεως τοῦ ἁγίου Νεκταρίου (Αἴγινα, 21-23 Ὀκτωβρίου 1996):

ΖΩΝΤΑΝΗ ΗΧΟΓΡΑΦΗΣΗ ΤΗΣ ΣΥΝΑΥΛΙΑΣ

1η ΩΔΗ

2η ΩΔΗ

3η ΩΔΗ

4η ΩΔΗ

5η ΩΔΗ

6η ΩΔΗ

Ω ΘΕΙΑ ΑΓΑΠΗ

  • Στὴν κασέτα, Ἐγκαινίζου, ἐγκαινίζου. [Παραγωγὴ Ἱ.Μονῆς Ἁγ.Τριάδος (Ἁγ.Νεκταρίου) Αἰγίνης. ΙΜΑΝ 3 (1994)]. Ψάλλει ὁ χορὸς ψαλτῶν «Οἱ Μαϊστορες τῆς Ψαλτικῆς Τέχνης». Χοράρχης Γρηγόριος Θ.Στάθης, ἡ ὅλη ἐπιμέλεια, ἔρευνα καὶ προσαρμογὴ τῶν μουσικῶν μελῶν ποὺ περιέχονται στὴ δεύτερη πλευρὰ τῆς συγκεκριμένης φωνοταινίας (μνογραφήματα ἁγίου Νεκταρίου), εἶναι ἔργον τοῦ ὑποφαινόμενου, βασισμένο στὰ ἐρευνητικὰ δεδομένα ποὺ παρουσιάζονται στὸ παρόν βιβλίο:

ΨΗΦΙΑΚΟ ΑΝΤΙΓΡΑΦΟ ΤΗΣ ΚΑΣΕΤΑΣ

Δοξάζω σε, παρθένε

Χαίρε, παρθένε, Παναγία Δέσποινα

Ανερμηνεύτως, πάναγνε, εν τη σαρκί συνέλαβες

Χαίρε, ανήροτος άρουρα

Τον καλόν ποιμένα και ιδρυτήν

Νὰ σημειωθεῖ, ἐπίσης, ὅτι τὰ μελῳδήματα τοῦ ἁγίου Νεκταρίου ποὺ κατεγράφησαν καὶ ἀνελύθησαν διεξοδικὰ στὸ παρὸν βιβλίο, σύντομα ἄρχισαν νὰ ἑρμηνεύονται ἀπὸ διάφορους ψαλτικοὺς χορούς, κυρίως ἱεροσπουδαστῶν ἱερατικῶν σχολῶν· συγκεκριμένα, μέχρι σήμερα οἱ ἐν λόγῳ ᾠδὲς τοῦ ἁγίου Νεκταρίου (στὸ σύνολό τους ἢ ὁρισμένες ἐξ αὐτῶν) ἔχουν ἑρμηνευθεῖ:

  • ἀπὸ χορὸ ἱεροσπουδαστῶν τοῦ Ἐκκλησιαστικοῦ Λυκείου Ἀθηνῶν, σὲ μουσικὴ ἐκδήλωση (Ἀφιέρωμα στὸν ἅγιον Νεκτάριον τὸν προστάτην τῆς ἐκκλησιαστικῆς ἐκπαιδεύσεως) ποὺ πραγματοποιήθηκε τὴν 18η Μαΐου 1999 στὸ ᾨδεῖο Ἡρώδου τοῦ Ἀττικοῦ, ὅπου ὁ ὑποφαινόμενος ἐξεφώνησα καὶ σχετικὴ ὁμιλία.
  • ἀπὸ χορὸ Ριζαρειτῶν ἱεροσπουδαστῶν, σὲ ἐκδήλωση (ὀργανωθεῖσα ἀπὸ τὸν Σύνδεσμο τῶν ἐν Ἀθήναις Αἰγινητῶν, τὸν Σύνδεσμο τῶν ἐν Πειραιεῖ Αἰγινητῶν καὶ τὸν Σύλλογο πρὸς διάσωση τῆς αἰγινητικῆς κληρονομιᾶς καὶ παραδόσεως) ἀφιερωμένη στὸ Ἔτος ἁγίου Νεκταρίου, ποὺ πραγματοποιήθηκε στὴν αἴθουσα Φιλολογικοῦ Συλλόγου Παρνασσός, τὴν Δευτέρα 20 Δεκεμβρίου 1999.

Ὁ ἴδιος χορὸς ἔχει ἠχογραφήσει τὶς α’ καὶ ε’ ᾠδὲς τοῦ Θεοτοκαρίου τοῦ ἁγίου Νεκταρίου σὲ ψηφιακὸ δίσκο ποὺ ἔχει ἐκδώσει· βλ. Νεόφυτα ἐλαιῶν, Ριζάρειος Ἐκκλησιαστικὴ Σχολὴ 2000, μέλη ὑπ’ ἀριθμὸν 13 καὶ 14.

  • ἀπὸ χορὸ ἱεροσπουδαστῶν τῆς Ἀνωτέρας Ἐκκλησιαστικῆς Σχολῆς Κρήτης, κατὰ τὴ διάρκεια τῆς Ἐπιστημονικῆς Ἡμερίδος: Ὁ ἅγιος Νεκτάριος· πρῶτος ἅγιος τοῦ 20οῦ αἰῶνα (Ὑπουργεῖο Ἐθνικῆς Παιδείας καὶ Θρησκευμάτων-Ἀνωτέρα Ἐκκλησιαστικὴ Σχολὴ Κρήτης, Ἡράκλειο Κρήτης, Τετάρτη 24 Μαΐου 2000).

Ἡ ἴδια ἐκδήλωση ἐπανελήφθη καὶ σὲ εἰδικὴ συναυλία ποὺ διοργάνωσε στὴν Αἴγινα, στὸ προαύλιο τοῦ μητροπολιτικοῦ ναοῦ, ἡ Ἱερὰ Μητρόπολη Ὕδρας, Σπετσῶν καὶ Αἰγίνης, κατὰ τὴν 24η Ἰουνίου 2003, ὅπου ὁ ὑποφαινόμενος ἐξεφώνησα καὶ σχετικὴ ὁμιλία. Πρόκειται γιὰ μουσικὸ πρόγραμμα ποὺ ἀπὸ τὴν ἐν λόγῳ χορῳδία ἐκδόθηκε ἤδη σὲ ψηφιακὸ δίσκο, ἐπίσης μὲ ἐνημερωτικὸ σημείωμα τοῦ ὑποφαινομένου. Βλ. Ὠδὲς πρὸς τὴν Ὑπεραγία Θεοτόκο σὲ ποίηση καὶ μέλος ἁγίου Νεκταρίου. Τὶς ὠδὲς ἀποδίδει ἡ χορωδία τῆς Ἀνωτέρας Ἐκκλησιαστικῆς Σχολῆς Κρήτης, μὲ τὴ συνοδεία παραδοσιακῶν ὀργάνων τῆς Βυζαντινῆς Ὀρχήστρας Κρήτης, ὑπὸ τὴν ἐπιμέλεια καὶ διεύθυνση τοῦ Ἀνδρέα Ἀ. Γιακουμάκη, [Κρήτη 2010].

αγ Νεκταρίου