Ἡ ποιητικὴ δραστηριότητα τοῦ ἁγίου Νεκταρίου, ἢ ὁ ἐπικαλούμενος ἅγιος τοῦ αἰῶνά μας ὡς ὑμνογράφος καὶ μελῳδός, συνιστᾶ θέμα ποὺ ἐλάχιστα ἔχει ἀπασχολήσει τοὺς ἐρευνητὲς τοῦ βίου καὶ τῆς πολιτείας του. Ὁ ὑποφαινόμενος εἶχα παλαιότερα τὴν εὐκαιρία νὰ ἐντρυφήσω στὸ ὑμνογραφικὸ ἔργο τοῦ ἁγίου Νεκταρίου, καθὼς καὶ νὰ προβληματιστῶ σχετικὰ μὲ τὴ μουσικὴ ἐπένδυση τοῦ συγκεκριμένου ἔργου ἢ καὶ μὲ αὑτὴν τὴ μουσικότητα τοῦ ἁγίου Νεκταρίου, στὸ πλαίσιο γενικότερης ἔρευνας γιὰ τὴν ἐν λόγῳ πτυχὴ τῆς ἐλλογίμου φυσιογνωμίας τοῦ ἁγίου, ποὺ ἀκόμη βρίσκεται σὲ ἐξέλιξη. Στὴν παροῦσα ἐργασία -ἡ ὁποία ἀποτελεῖ πλήρη καὶ ὑπομνηματισμένη μορφὴ σχετικῆς ἀνακοίνωσής μου στὸ «ἐπὶ τιῆ ἑκατονπεντηκονταετηρίδι ἀπὸ τῆς γεννήσεως τοῦ ἁγίου Νεκταρίου (1846-1996)» συνέδριο τῆς Αἴγινας- προσφέρεται ἀκριβῶς (κατὰ τὸν ὑπότιτλο αὐτῆς) ἕνα «εἰσαγωγικὸ σχεδίασμα στὴν ποιητική-μουσικὴ διάσταση τοῦ ἔργου τοῦ ἁγίου Νεκταρίου», ὅπου παρουσιάζεται καὶ συνεκτιμᾶται ἡ ἀγάπη τοῦ ἁγίου γιὰ τὴν ποίηση καὶ τὴ μουσική.
Στὸ Προοίμιο ποὺ προτάσσεται τῆς ὅλης μελέτης ἀπαριθμεῖται καὶ ἐπισημαίνεται εὐρύτερα τὸ -ὄχι καὶ πολὺ γνωστὸ ὁμολογουμένως- ὑμνογραφικὸ ἔργο τοῦ ἁγίου Νεκταρίου, ἐνῶ σὲ ἐκτενεῖς ὑποσημειώσεις παρέχονται καὶ εἰδικότερες πληροφορίες (βάσει συγκεκριμένων μαρτυριῶν τοῦ ἴδιου τοῦ ἁγίου Νεκταρίου, ποὺ ὣς σήμερα δὲν εἶχαν ἀξιοποιηθεῖ ἀπὸ ἄλλον ἐρευνητὴ) γιὰ τὰ χρονικὰ πλαίσια ὄχι μόνον τοῦ καταρτισμοῦ κάθε σχετικῆς ἐργασίας του, ἀλλὰ καὶ τῆς τυπογραφικῆς προετοιμασίας καὶ τελικῆς ἐκτύπωσης αὐτῆς. Στὴ συνέχεια, σχολιάζονται σὲ δύο παραγράφους Τὸ ὑμνογραφικὸ ἔργο τοῦ ἁγίου Νεκταρίου καὶ Ἡ μουσικὴ τῶν ὑμνογραφημάτων τοῦ ἁγίου Νεκταρίου.
Ἡ πρώτη παράγραφος ἀποτελεῖ οὐσιαστικὰ ἕνα «πανόραμα», μιὰ νοητὴ περιδιάβαση στὸ σύνολο τοῦ ποιητικοῦ ἔργου τοῦ ἁγίου, ὅπου ὁ ἀναγνώστης πληροφορεῖται γιὰ τὴν ἰδιαιτερότητα ποὺ ἐκλαμβάνει τὸ ὑμνογραφικὸ αὐτὸ ἔργο, τοὺς σκοποὺς ποὺ δι᾿ αὐτοῦ ἐπιδιώκονται, τὸν ἀντίκτυπο ποὺ ἐξασκεῖ τοῦτο στὴν ψυχικὴ κατάσταση τοῦ ἴδιου τοῦ ποιητῆ καὶ τὴν ὅλη λειτουργικότητά του στὸ χρονικὸ πλαίσιο ποὺ αὐτὸ παρήχθη, μέσῳ ἐπιλεγμένων, σχετικῶν ἐπὶ τοῦ προκειμένου, περικοπῶν ἀπὸ ἐπιστολὲς τοῦ ἁγίου Νεκταρίου ἢ ἁρμόδιων διευκρινήσεων τοῦ ἴδιου στὰ προλογικὰ σημειώματα τῶν ποιητικῶν του πονημάτων.
Στὴ δεύτερη παράγραφο γίνεται εἰδικότερος λόγος γιὰ τὴ σχέση τοῦ ἁγίου Νεκταρίου ὄχι μόνον μὲ τὴ μουσικὴ καθ᾿ ἑαυτὴν, ἀλλὰ καὶ μὲ τοὺς κατὰ τὶς ἀρχὲς τοῦ αἰῶνά μας μουσικοὺς κύκλους τῶν Ἀθηνῶν. Λεπτομερῶς θίγονται ἐδῶ -καὶ γιὰ πρώτη φορὰ σχολιάζονται ἐκτενῶς- θέματα, ὅπως ἡ συμμετοχὴ τοῦ ἁγίου σὲ εἰδικὴ μουσικὴ ἐπιτροπὴ γιὰ τὴ «μελέτη παντὸς μουσικοῦ θέματος», καθὼς καὶ ἡ ἐπικείμενη, ἀλλὰ μὴ πραγματοποιηθεῖσα τελικά, συμμετοχή του στὸ διδακτικὸ προσωπικὸ τοῦ Ὠδείου Ἀθηνῶν καὶ ἄλλες σχετικὲς μουσικὲς δραστηριότητές του· ἐπίσης, σκιαγραφοῦνται μὲ εὐκρίνεια πλέον οἱ περὶ τὴ μουσικὴ τῶν ποιημάτων του σαφῶς διαμορφωμένες ἀπόψεις τοῦ ἁγίου Νεκταρίου, βάσει ὁρισμένων «μουσικολογικῶν» δημοσιευμάτων του καὶ κυρίως βάσει ἐσωτερικῶν στοιχείων ποὺ ἀναδύονται ἀπὸ τὴν ἐπισταμένη μελέτη τοῦ ἴδιου τοῦ ὑμνογραφικοῦ του ἔργου, τόσο κατὰ τὴν ἐκδεδομένη του μορφὴ ὅσο καὶ κατὰ τὴ χειρόγραφη -κατ᾿ ἐξοχήν- πρωτότυπη καταγραφή τους, ποὺ ὁ ὑποφαινόμενος μελέτησα κριτικά. Τέλος, ἰδιαίτερα ἐνδιαφέρουσα καὶ ἀποκαλυπτικὴ γιὰ τὴ συγκεκριμένη παράμετρο τοῦ ποιητικοῦ ἔργου τοῦ ἁγίου Νεκταρίου εἶναι ἡ ἀναδημοσίευση ἐδῶ ἕξι -ἐντελῶς λησμονημένων κατὰ τὰ ἄλλα- μουσικῶν καταγραφῶν τοῦ Κ. Ἀ. Ψάχου, ποὺ ἀποτυπώνουν τὸ μέλος ἰσάριθμων ὠδῶν τοῦ Θεοτοκαρίου τοῦ ἁγίου Νεκταρίου, ὅπως ὁ τελευταῖος τὸ ὑπαγόρευσε στὸν Ψάχο· οἱ συγκεκριμένες μουσικὲς καταγραφὲς ἐμπλουτίζονται καὶ ἀπὸ μία ἀκόμη ἡμέτερη καταγραφὴ παρόμοιου ὕμνου τοῦ ἁγίου, κατὰ τὴν παράδοση τῶν μοναζουσῶν τῆς Ἱερᾶς Μονῆς Ἁγίας Τριάδος Αἰγίνης. Τὰ ἐν λόγῳ μέλη σχολιάζονται μουσικολογικὰ καὶ κυρίως ἐντάσσονται -μὲ ἁρμόδιες ἱστορικομουσικολογικὲς παρατηρήσεις- στὸ χρονικό τους πλαίσιο, γεγονὸς ποὺ ἐπιτρέπει τὴν εὐχερῆ καὶ μόνη ὀρθή, πιστεύω, κατανόηση τῆς ὅλης μελικῆς τους ἐπένδυσης, ἡ ὁποία ἐνδεχομένως ξενίζει τὸν σημερινὸ ἀκροατή.
Τὸ μελέτημα κατακλείεται ἀπὸ ἐκτενὲς Ἐπίμετρο, ὅπου -γιὰ πλέον ἐποπτικὴ προσέγγιση στὸ ποιητικὸ ἔργο τοῦ ἁγίου Νεκταρίου- ἀνθολογοῦνται χαρακτηριστικὰ δείγματα ὑμνογραφημάτων τοῦ ἁγίου, ἐπιλεγμένα ἀπὸ τὸ σύνολο τοῦ σχετικοῦ ἔργου του (δηλαδὴ τὰ πονήματά του Θεοτοκάριον/Ψαλτήριον/Τριαδικὸν/Κεκραγάριον), ὁρισμένα ἀπὸ τὰ ὁποῖα παρατίθενται μὲ κριτικὴ διάθεση, παράλληλα «ἢ καὶ συναπτῶς πρὸς τὰ πρωτότυπα ὑμνογραφήματα, ψαλμοὺς ἤ πεζὰ κείμενα», ὡς μιὰ «πρόγευση» τῆς -ἑτοιμαζόμενης ἀπὸ τὸν ὑποφαινόμενο- κριτικῆς ἔκδοσης «τοῦ συνόλου τῶν ὑμνογραφημάτων τοῦ Ἁγίου Νεκταρίου».
Τοῦ παρόντος βιβλίου ἐπιτάσσονται πίνακας Πανομοιοτύπων, εὑρετήρια (Κυρίων ὀνομάτων/Μουσικῶν μελῶν/Εἰκόνων καὶ πανομοιοτύπων/Ἀρκτικῶν τροπαρίων) καὶ ὁ πίνακας τῶν περιεχομένων.