Ὁ ἅγιος Ἰγνάτιος ὁ Ὁμολογητής, ὁ ἐκ Κίου ὁρμώμενος καὶ ἐπὶ Λέοντος τοῦ εἰκονομάχου ἀθλήσας ὑπὲρ τῶν ἁγίων εἰκόνων, ἀποτελεῖ ὁσιακὴ φυσιογνωμία παντελῶς ἄγνωστη στοὺς συναξαριστὲς καὶ τὰ ἁγιολόγια τῆς Ὀρθοδόξου Ἀνατολικῆς Ἐκκλησίας. Ὁ βίος καὶ ἡ πολιτεία του -πολὺ δὲ περισσότερο ἡ πρὸς τιμήν του ἀσματικὴ ἀκολουθία, τὴν ὁποία συνέθεσε ὁ Μελέτιος Συρίγος– ἔρχονται γιὰ πρώτη φορὰ στὸ φῶς τῆς δημοσιότητας μὲ τὴν παροῦσα μονογραφία. Καὶ βέβαια, παράλληλα μὲ τὴν παρουσίαση τῶν ἀνωτέρω παραμέτρων τῆς ὁσιακῆς βιοτῆς τοῦ ἁγίου Ἰγνατίου, ἐξετάζονται διεξοδικὰ ἐδῶ ὅλα τὰ ζητήματα ποὺ σχετίζονται μὲ τὴν ἐκδιδόμενη ἀκολουθία καθ᾿ἑαυτήν, ἀλλὰ καὶ μὲ τοὺς διάφορους συντελεστὲς αὐτῆς.

Ἀρχικὰ παρουσιάζεται ἡ προσωπικότητα τοῦ ποιητοῦ τῆς ἀκολουθίας, Μελετίου τοῦ Συρίγου. Πέρα ἀπὸ τὰ γενικὰ βιογραφικά του στοιχεῖα, ποὺ παρατίθενται ἁρμοδίως ἐμπλουτισμένα μὲ τὴν ἀπαραίτητη βιβλιογραφία, ὁ λόγος ἐμμένει στὴν ἐξακρίβωση τῆς δράσης του, καθὼς καὶ τὰ ἀκριβῆ χρονικὰ ὁροθέσια τῆς παραμονῆς του στὴν κωμόπολη τῆς Βιθυνίας καὶ γενέτειρα τοῦ ἁγίου μας, τὴν Κίο· ὁρίζονται καὶ σχολιάζονται σχετικὰ τρεῖς περίοδοι τῆς ἐκεῖ παραμονῆς του. Στὴ συνέχεια -καὶ μὲ ἀφορμὴ τὴν παρουσιαζόμενη ἐδῶ ἀκολουθία τοῦ Συρίγου- ἐπιχειρεῖται μιὰ πλήρης, κατὰ τὸ δυνατόν, ἀνάλυση καὶ ἐκτενὴς περιγραφὴ τοῦ συνόλου τοῦ ὑμναγιολογικοῦ του ἔργου, τὸ ὁποῖο -ὅπως κατὰ τὴν παροῦσα ἔρευνα ἀποδείχθηκε εἶναι πολυπληθὲς καὶ ἀξιολογώτατο· εἴκοσι πέντε ἀκολουθίες ἢ κανόνες καὶ ἐννέα συναξάρια, ποὺ ὅλα ὑπομνηματίζονται μὲ ἐκτενεῖς διευκρινιστικὲς ὑποσημειώσεις γιὰ τὰ χρονικὰ διαστήματα συγγραφῆς τους, τὴ χειρόγραφη παράδοσή τους καὶ τὴ γενικότερη περὶ αὐτῶν βιβλιογραφία.

Σὲ αὐτοτελεῖς παραγράφους ἐξιχνιάζονται, μετὰ ταῦτα, ἀφ᾿ἑνὸς μὲν τὸ περὶ τῆς ταυτότητας τοῦ ἀντιγραφέως τῆς ἐκδιδόμενης ἐδῶ ἀκολουθίας ἐρώτημα, καθὼς καὶ ἡ χειρόγραφη παράδοση αὐτῆς. Στὴν τελευταία παράγραφο, πέρα ἀπὸ τὴν ἀναλυτικὴ κωδικολογικὴ περιγραφὴ τῶν δύο χειρογράφων ποὺ παραδίδουν τὴν ἀκολουθία, ἐξετάζονται καὶ ἄλλα ζητήματα, ὅπως κάποια μεταγενέστερη συμπλήρωση τῆς ἀκολουθίας ἀπὸ τὸν ἴδιο τὸν ποιητὴ καὶ λοιπὲς προσθῆκες καὶ συμπληρώσεις ἀπὸ ὁρισμένους χρῆστες καὶ κτήτορες τῆς φυλλάδας τῆς ἀκολουθίας.

Τὸ κείμενο τῆς γενικῆς εἰσαγωγῆς τῆς ὅλης μονογραφίας κατακλείεται μὲ δύο ἀκόμη παραγράφους, ὅπου περιγράφεται, πρῶτον, ἡ ἀκριβὴς δομὴ τῆς ἀκολουθίας τοῦ ἁγίου Ἰγνατίου καὶ ἐκτίθενται, δεύτερον, οἱ βασικὲς ἀρχὲς τῆς κριτικῆς ἔκδοσης αὐτῆς, ποὺ εὐθὺς ἕπεται.

Ἡ κριτικὴ ἔκδοση τῆς ἀκολουθίας ἐπιχειρεῖται σύμφωνα μὲ τοὺς διεθνῶς καθιερωμένους κανόνες περὶ κριτικῆς ἔκδοσης ὑμνογραφικῶν κειμένων. Προτάσσεται πίνακας τῶν κυριοτέρων ἀπὸ τὶς χρησιμοποιούμενες συντομογραφίες τεχνικῶν ὅρων ἢ ἐκδόσεων (Sigla) καὶ ἀκολουθεῖ πλῆρες τὸ κείμενο τῆς ἀκολουθίας κριτικὰ ἐπεξεργασμένο καὶ ἐμπλουτισμένο. Τὰ ποιητικὰ κείμενα παρατίθενται κατὰ στίχους, -σύμφωνα μὲ τὶς μουσικὲς τομὲς τῶν ὑμνογραφημάτων-, τὰ δὲ πεζὰ κείμενα κατὰ λογάδην, ἐνῶ σὲ διπλὸ ὑποσελίδιο ὑπόμνημα σημειώνονται οἱ σχετικὲς παρατηρήσεις γιὰ τὶς διάφορες ἀποκλίσεις στὴ γραφὴ τῶν δύο κωδίκων (apparatus criticus) καὶ τὶς ἁγιογραφικὲς ἐπιδράσεις ἐπὶ τοῦ κειμένου τῆς ἀκολουθίας (testimonia). Στὸ τέλος τῆς ἀκολουθίας καταχωρίζεται, γιὰ εὐχερέστερη μελέτη αὐτῆς, καὶ πίνακας τῶν ἀρχῶν τῶν τροπαρίων τῶν ὑμνογραφικῶν κειμένων.

Ἡ παροῦσα μονογραφία κατακλείεται μὲ τὴν παράθεση ὀκτὼ πανομοιότυπων σελίδων ἀμφοτέρων τῶν κωδίκων ποὺ παραδίδουν τὴν ἀκολουθία, καθὼς καὶ μὲ εἰδικὸ μουσικὸ ἐπίμετρο, ὅπου ἀνθολογοῦνται τὸ Ἀπολυτίκιον καὶ τὰ Δοξαστικὰ ἑσπερίων καὶ αἴνων τῆς ἴδιας ἀκολουθίας, καθ᾿ ἡμέτερη μελοποίηση· ἐπιτάσσεται, τέλος, καὶ πίνακας τῶν περιεχομένων.

Μελετίου του Συρίγου Ανέκδοτος ακολουθία αγ. Ιγνατίου του Ομολογητού

  • Ἄννας Φραγκεδάκη-Μυτιληναίου – Ἑλένης Σωτ. Χατζόγλου, “Ἀχιλλέως Γ. Χαλδαιάκη, Μελετίου τοῦ Συρίγου Ἀνέκδοτος Ἀκολουθία πρὸς τιμὴν Ἁγίου Ἰγνατίου τοῦ Ὁμολογητοῦ, Παρνασσὸς ΛΖ’, 1995, σσ. 446-481, καὶ ΛΗ’, 1996, σσ. 374-421. Καὶ αὐτοτελῶς, Ἀθῆναι 1996, σσ. 1-109″, ΕΕΒΣ ΜΘ’ (1994-1998), σσ. 295-301· καὶ ἀνάτυπο, ἐν Ἀθήναις 1999.

Ἐκτεταμένη βιβλιοκρισία, ἐν ἀρχῇ τῆς ὁποίας σημειώνονται -μεταξὺ ἄλλων- τὰ ἑξῆς: “…Ἡ ἐκδιδομένη Ἀκολουθία ἔχει ἀξίαν ἱστορικῆς περὶ τοῦ ἁγίου πηγῆς, προσφερομένης εἰς τὴν ἁγιολογικὴν ἔρευναν τῆς περιόδου τῆς Εἰκονομαχίας. Ἐξ ἄλλου ὁ σ. παραθέτει ἀξιόλογα στοιχεῖα καὶ περὶ τοῦ βίου καὶ τοῦ ἔργου τοῦ Μελετίου Συρίγου, ἐκδεδομένου καὶ ἀνεκδότου, μὲ ἐπαρκῆ βιβλιογραφικὴν ἐνημέρωσιν, ὥστε νὰ ἀποτελῇ βοήθημα ἀπαραίτητον εἰς πᾶσαν περαιτέρω προσπάθειαν μελέτης τοῦ ἔργου τοῦ σημαντικοῦ τούτου μεταβυζαντινοῦ λογίου. Καὶ ὡς πρὸς τοῦτο εἶναι ἐπαινετὸς καὶ εσπρόσδεκτος ὁ καρπὸς τῆς ἐργασίας ταύτης τοῦ σ.”. Στὴ συνέχεια, ἐκ τῶν ἱστορικῶν καὶ φιλολογικῶν ζητημάτων ποὺ καταγράφονται στὴν παροῦσα ἐργασία, ἀπομονώνονται ἕξι σημεῖα, ἐπὶ τῶν ὁποίων ἐπιχειρεῖται ἐξαντλητικὸς ἔλεγχος [: “Ἀλλ’ ἐπειδὴ ἡ ἔκδοσις θέτει πρὸς συζήτησιν ζητήματα χρήζοντα περαιτέρω φιλολογικῆς καὶ ἱστορικῆς ἀντιμετωπίσεως, τὰ ὁποῖα ἴσως ὑπερβαίνουν τὰ ὅρια τῆς ἐκδοτικῆς προσπαθείας, προσφέρεται πεδίον εἴς τινας λεπτομερεστέρας παρατηρήσεις, αἱ ὁποῖαι δὲν θὰ ἦτο ἄσκοπον νὰ σημειωθοῦν ἐνταῦθα, ὥστε νὰ καταδειχθῇ πληρέστερον ὁ γεννώμενος φιλολογικὸς προβληματισμὸς ἐκ τῶν δημοσιευομένων κειμένων…”]. Ἡ βιβλιοκρισία καταλήγει ὡς ἀκολούθως: “Αἱ ἀνωτέρω φιλολογικαὶ παρατηρήσεις θεωροῦμεν ὅτι συμβάλλουν εἰς τὴν ἀρτιωτέραν παρουσίασιν τῆς ἐργασίας τοῦ κ. Ἀχ. Γ. Χαλδαιάκη, ἡ ὁποία ἕνεκα τοῦ καταβληθέντος ἐπιστημονικοῦ μόχθου δὲν παύει νὰ ἀποτελῇ θετικὴν συμβολὴν περὶ τὸ ἔργον τοῦ Μελετίου Συρίγου καὶ τὴν Ἁγιολογίαν τῆς ταραχώδους εἰκονομαχικῆς περιόδου”.

  • Δημητρίου Β. Γόνη, “Ἀχιλλέως Γ. Χαλδαιάκη, Μελετίου τοῦ Συρίγου, Ἀνέκδοτος Ἀκολουθία πρὸς τιμὴν Ἁγίου Ἰγνατίου τοῦ Ὁμολογητοῦ, Ἀθῆναι 1996, σσ. 110 [Ἀνάτυπο ἀπὸ τοὺς ΛΖ’ (1995) καὶ ΛΗ’ (1996) τόμους τοῦ π. Παρνασσὸς]”, Θεολογία Ο’ (1999), σσ. 1005-1006.

“…Οἱ ὑποσελίδιες μάλιστα σημειώσεις γιὰ κάθε ἔργο εἶναι ἕνα ἀνεξάντλητο ὀρυχεῖο τόσο γιὰ τὴν πληθώρα τῶν πηγαίων καὶ βιβλιογραφικῶν πληροφοριῶν, ὅσο καὶ γιὰ τὴν ἀντιμετώπιση τῶν ἀναφυομενων προβλημάτων, μὲ πειστικότητα καὶ τεκμηρίωση. Οἱ ἐρευνητὲς ποὺ ἐπιθυμοῦν ν’ ἀσχοληθοῦν μὲ τὴν ἔκδοση ἔργων τοῦ Μελετίου ἔχουν στὰ χέρια τους ἕνα χρήσιμο ἐργαλεῖο […] Θὰ χαρακτήριζα ὑποδειγματικὴ τὴν ἐργασία τοῦ συναδέλφου Ἀχ. Χαλδαιάκη. Καὶ θὰ τὸν ἐπαινοῦσα καὶ γιὰ κάτι ἄλλο: Ποὺ δὲν διστάζει νὰ ὁμολογεῖ καὶ νὰ συμπληρώνει ἐκ τῶν ὑστέρων κάποιες βιβλιογραφικὲς ἐνδείξεις. Ἔπαινος τοῦ πρέπει καὶ γιὰ τὴν ἰσορροπία ποὺ τηρεῖ στὸν ἀριθμὸ τῶν παραπεμπομένων ἔργων, ἂν καὶ θὰ μποροῦσε νὰ παραπέμψει σὲ περισσότερα ἔργα”.

  • Ἐμμανουὴλ Στ. Γιαννοπούλου, Ἡ ἄνθηση τῆς ψαλτικῆς τέχνης στὴν Κρήτη (1566-1669), Ἀθήνα 2004, σσ. 135, 278.
  • Συμεὼν Ἀ. Πασχαλίδη, «Οἱ χειρόγραφες νεομαρτυρολογικὲς Συλλογὲς καὶ τὸ Νέον Μαρτυρολόγιον. Πρόδρομη ἀνακοίνωση», Ἱερὰ μητρόπολις Ὕδρας, Σπετσῶν, Αἰγίνης, Ἑρμιονίδος καὶ Τροιζηνίας, Πρακτικὰ διορθοδόξου ἐπιστημονικοῦ συνεδρίου «Κωνσταντῖνος ὁ Ὑδραῖος – Νεομάρτυρες. Προάγγελοι τῆς ἀναστάσεως τοῦ Γένους», Ὕδρα 10-14 Νοεμβρίου 2000, Ὕδρα 2007, σ. 16594.
  • Δημοσθένους Στρατηγοπούλου, «Ὑμνογραφικὰ νεομαρτύρων καὶ ἡ Ἀκολουθία τοῦ Ἁγίου Κωνσταντίνου τοῦ Ὑδραίου», Ἱερὰ μητρόπολις Ὕδρας, Σπετσῶν, Αἰγίνης, Ἑρμιονίδος καὶ Τροιζηνίας, Πρακτικὰ διορθοδόξου ἐπιστημονικοῦ συνεδρίου «Κωνσταντῖνος ὁ Ὑδραῖος – Νεομάρτυρες. Προάγγελοι τῆς ἀναστάσεως τοῦ Γένους», Ὕδρα 10-14 Νοεμβρίου 2000, Ὕδρα 2007, σσ. 17812, 17918-20, 18021-24.
  • π. Δημητρίου Στρατῆ, «Ὀ Ἅγιος Νεομάρτυς Ἰωάννης ὁ ἐκ Θάσου καὶ ἡ εἰς αὐτὸν ἀνέκδοτος Ἀκολουθία τοῦ Μελετίου Συρίγου», Ἱερὰ μητρόπολις Ὕδρας, Σπετσῶν, Αἰγίνης, Ἑρμιονίδος καὶ Τροιζηνίας, Πρακτικὰ διορθοδόξου ἐπιστημονικοῦ συνεδρίου «Κωνσταντῖνος ὁ Ὑδραῖος – Νεομάρτυρες. Προάγγελοι τῆς ἀναστάσεως τοῦ Γένους», Ὕδρα 10-14 Νοεμβρίου 2000, Ὕδρα 2007, σσ. 3423, 3436, 3449, 34923-24.